Wednesday, June 20, 2012

కుంభరాశి

ధనిష్ఠ 2 పాదములు, శతభిషం 4 పాదములు, పూర్వాభాద్ర 3 పాదములు - కుంభరాశి, కడవ.

అర్చిష్మా నర్చితః కుంభో విశుద్ధాత్మా విశోధనః|
అనిరుద్ధో ప్రతిరథః ప్రద్యుమ్నో మితవిక్రమః||

కుంభము - 1.కుండ, 2.ఏనుగు నెత్తి మీద గుబ్బ, 3.పదునొకండవ రాశి (Convex - కుంభకార).
కుండ -
1.మట్టిపాత్ర, 2.ఇరుసు తగిలించెడి బండి కంటి నడుమ గుబ్బ, 3. ఏనుగు కుంభస్థలము, 4.స్పోటకపు పొక్కు, సం.కుండమ్.
కుండరాశి - కుంభరాశి Aquarius.

కుమ్భౌ ఘటేభ మూర్ధాంశౌ : కుంభశబ్దము కడవకును, ఏనుగు కుంభస్థలమునకును పేరు.
కుంభతీతి కుంభః. కుభి ఆచ్ఛాదనే. - కప్పియుండునది.
"కుంభస్స్యా త్కుంభకర్ణస్య పుత్రే వారాంగనాపతౌ, రాశిభేదే మానభేదే గుగ్గులు త్రివృతోరపి, కుంభీతు పాటలా వారిపర్ణీ పిఠరకట్ఫలే"ఇతి శేషః.

కుంభాకార - (భౌతి.) గోళకేంద్రమునకు వెలుపల నున్న తలము, విణ.పరావర్తన తలముగా పనిచేయు (దర్పణము) (Convex). కుమ్భౌతు శిరసః పిణ్డౌ :
కుంభాకృతి యోగాత్కుంభౌ. అ. పు. - కుంభముల వంటి యాకారము గలవి.
శిరసః పిణ్డౌ - ఏనుఁగుతల మీఁద నుండు మాంసపుంజములు రెండును కుంభము లనంబడును. కుంభస్థలము.

సమ దేవి ! స్కంద - ద్విపవదన పీతం స్తనయుగం
త వేదం నః ఖేదం - హరతు సతతం ప్రస్నుతముఖమ్|
య దాలోక్యా శంకా కులితహృదయో హాసజనకః
స్వకుమ్భౌ హేరంబః - పరిమృసతి హస్తేన ఝడితి|| - 72శ్లో
తా.
ఓ దేవీ! పాలుకారుచున్న నీ స్తనద్వయమును జూచి, స్తనముల యొక్క స్తన్యపానం చేస్తున్న వినాయకుడు,(ద్విపము - ఏనుగు, వ్యు.రెంటితో త్రాగునది.)తన తలమీద కుంభము లేమో యని(యిక్కడకు వచ్చినవేమో యని)సంశయచిత్తుడై నవ్వును గలిగించుచు వినాయకుడు(హేరంబుఁడు - విఘ్నేశ్వరుడు, విణ.శౌర్యముచే గర్వించినవాడు.)తన కుంభములను తడవుకొనుచున్నాడు. సమముగ  కుమారస్వామి(స్కందుఁడు - కుమారస్వామి)చేతను, వినాయకుని(ద్విపవదనుడు)(వదనము - నోరు, ముఖము)చేతను త్రాగబడిన నీ కుచయుగము మా దుఃఖములను తొలగించుగాక! - సౌందర్యలహరి

సువక్షోజకుంభాం సుధాపూర్ణకుంభాం
ప్రసాదావలంబాం ప్రపుణ్యావలంబామ్|
సదాస్యేందుబింబాం సదానోష్ఠబింబాం
భజే శారదాంబా మజస్రం మదంబామ్.

కులుకు కుచకుంభముల కొమ్మకును కుంభరాశి....

బాండువ - కుండ, సం.భాండః.
బాన -
కడవ, సం.భాండః.
భాండము - 1.తొడవు, 2.మట్టి పాత్రము, 3.ప్రస్తువు.
తొడవు - భూషణము; భూష - భూషణము, తొడవు.
మండనము - 1.భూషణము, 2.అలంకరించుకొనుట. 
ఆభరణము - 1.నగ, 2.చక్కగా పోషించుట.
నగ - భూషణము; భూషణము - అలంకరణము. 
రవణము - భూషణము, సం.రమనమ్, సం.మ్రోగునది. 

ఆబంధము - 1.గట్టికట్టు, 2.పలుపు, 3.ప్రేమ, చెలిమి, 4.భూషణము.

కుండమార్పు - ఒక టిచ్చి మరియొకటి పుచ్చుకొనుట.

ఘటము - 1.ఎళనీరుకాయ, 2.కడవ, 3.కుంభస్థలము.
కలశము -
ఘటము, కుండ.
ఘటోద్భవుఁడు - అగస్త్య మహర్షి. 

సృష్టి మొత్తంలో బరువైనవాడు. - అగస్త్యుడు.

ఎళనీరు - ఎడనీరు.
ఎడనీరు -
లేతటెంకాయలోని నీరు, రూ.ఎలెనీరు, ఎళనీరు.
ఎలనీరు - లేత టెంకాయలోని నీరు, రూ.ఎడనీరు, ఎళనీరు. 

రాజమందిరం చినదానా - రాజావారికి నచ్చే జాణా - చేద వేయకుండా - నీళ్ళు తోడకుండా చేయి తడపకుండా దాహానికి నీళ్ళు తేవే. - కొబ్బరి బొండం   
బావినిండా నీరే పిట్టకందదు - ఎలుకకందదు. - కొబ్బరిబొండం  

ముక్కంటిపండు - కొబ్బరికాయ. 
టెంకాయ -
కొబ్బరికాయ, (తెన్ = దక్షిణము, అచట, ఎక్కువగా దొరుకుకాయ.)
తెంకాయ - టెంకాయ.
బొండము - పెచ్చుతో కూడిన టెంకాయ, కొబ్బరి బొండము, రూ.బొండాము, బొండలము, బొండ్లము, బొండ్లాము.
నారికడము - నారికేళము, కొబ్బరికాయ, రూ.నారికేడము, సం.నారికేళః.
నారికేడము - నారికడము; కరరీఫలిని - నారికేళము.

గళ్ళెము - పాలమీగడవంటి లేత కొబ్బెర.
ఒంటి స్తంభంమీద చలువ పందిరి - చలువపందిరిలోన చలువ నీటికుండ - చలువ నీటికుండలోన చవులూర మీగడ. - టెంకాయ లేతకొబ్బరి 

కదళీపాకములు - (అలం.) ద్రాక్షాపాకము, కదళీపాకము, నారికేళపాకము.

ఇందీవరాక్ష ! నీ ఇల్లెక్కడన్న
తలనీరుమోసెన త్తరువు క్రిందనియె - కొబ్బరి చెట్టుక్రింద  

ఆజగామ యదాలక్ష్మీ ర్నారికేళ ఫలాంబువత్|
నిర్జగామ యదాలక్షీ ర్గజభుక్త కపిత్థవత||
తా.
సంపద వచ్చునపుడు టెంకాయ(కొబ్బరికాయ)యందలి జలమువలె తనంతట వచ్చును. పోవునపుడు (డే)ఏనుఁగు(గజము - 1.ఏనుగు, 2.మూడడుగుల కొలత, 3.సేనాంగములలో ఒకటి.)భక్షించిన వెలగపండు వలె పోవును. - నీతిశాస్త్రము

కురుడి - లోపలి నీరింకిన కొబ్బెర.
కుడుక -
తక్కెడ తట్ట.
కొబ్బెర - చిప్ప తీసిన టెంకాయ, టెంకాయ లోని పేళము. 

కంబరత్రాఁడు - కొబ్బరి పీచుతో పేనిన త్రాడు.
కీతు - కొబ్బరియాకుల చాప.
మట్ట - 1.కొబ్బరి, తాటి మొ. వాని ఆకులకొమ్మ, 2.మొ. ఆవు వానితోక.

బుఱ్ఱ - 1.కొబ్బరికాయ మొదలగువాని చిప్ప, 2.ఎండిన సొరకాయ, 3.పాములవాని నాగసరము, 4.క్రోవి, 5.పుఱ్ఱె, 6.తాటిటెంక, విణ.పెద్ద.
అసలు నీకు బుఱ్ఱ లేదా! బుర్ర లేకుండా మాట్లాడకు. బుఱ్ఱ వున్నవాళ్ళు ఎవరు ఇలా మాట్లాడరు(తెలివితక్కువ తనానికి కోప్పడే మాట). 
చిప్ప - 1.కప్పచిప్ప, 2.కల్లుత్రాగెడు గిన్నె, 3.టెంకాయ చిప్ప, 4.తాబేటి చిప్ప, 5.ముత్యపుచిప్ప, 6.మోకాటి చిప్ప, 7.తలపుర్రె, 8.చేపమీదిపోలుసు, 8.తునక, విణ.అల్పము.
అగప - 1.టెంకాయ చిప్ప, కొయ్య గరిటె, 2.ఓడల మురికిని గోకి శుభ్రము చేయు కొయ్యగుద్దలి, రూ.అవక, అబక. అబక - అగప. 

అష్టిఫలము - (వృక్ష.) లో పెంకుకండకాయ, (ఈ మాదిరి ఫలము యొక్క చర్మము మూడుపొరలుగా ఉండును. మధ్యపొర గుంజు కాని పీచుకాని కలిగియుండును. కాని లోపలిపొర అంతఃకవచము) గట్టిగా పెంకువలెగాని టెంకవలెగాని ఉండును) (Drupe), ఉదా.కొబ్బరికాయ, మామిడిపండు.   

తేఁజెట్టు - టెంకాయచెట్టు, రూ.తేమ్రాను, తెన్+చెట్టు = దక్షిణచేశపు చెట్టు. 
తృణరాజము -
1.తాటిచెట్టు, 2.కొబ్బరిచెట్టు, 3.గిరకతాడిచెట్టు.
తృణద్రుమము - కొమ్మలు లేని తాటి, కొబ్బరిచెట్ట్లు మొదలగునది. 

వృక్షాగ్రవాసీ నచ పక్షిరాజః చర్మాంగధారీ నచసోమయాజీ త్రినేత్రధారీ నచ శూలపాణిః జలంచ బిభ్రన్న ఘటోన మేఘః. - కొబ్బరికాయ   
చెట్టుపైన నివాసం - పక్షిగాని - చర్మధారినిగాని సోమయాజిగాను - ముక్కంటిని నేను త్రినేత్రుడనుగాను - నీరు గల్గియుంటి - మేఘుడను కాను. - కొబ్బరికాయ
ఆకాశాన అంబు-అంబుకులో చెంబు-చెంబులో చారెడునీళ్ళు. - టెంకాయ
సూర్యుడు చూడని గంగ - చాకలి ఉతకని మడుగు. - టెంకాయ
చెక్కని స్తంభం - చేయనికుండ పోయనినీరు వెయ్యనిసున్నం. - కొబ్బరికాయ
చెయ్యనికుండ - కురియనినీరు - వెయ్యనిసున్నం తియ్యగనుండు. - కొబ్బరికాయ     
చెట్టుకొమ్మలో పిట్ట - పిట్టకు మూడుకళ్ళు - పొట్టనిండా కడవెడు నీళ్ళు. - కొబ్బరికాయ   
నిటారు నిలువలు - పటాకు బయళ్ళు - మజ్జిగ ముంతలు - మాణిక్యాలు. - కొబ్బరికాయలు
మంచమంత ఆకు - ముంతంత కాయ. - టెంకాయ
కొప్పుందిగానీ జుట్టులేదు - కళ్ళున్నాయిగాని చూపులేదు. - టెంకాయ 
మూడు కండ్లవాడు ముక్కంటి మరికాడు - తలకు పిలకయుండు తాతగాడు - తాత గుడికిపోవ తలకాయ పగెలెరా ! - కొబ్బరికాయ    
బొచ్చుకాయ. - కొబ్బరికాయ
గుండ్రాయికి గుప్పెడంత పిలక - మూడు కళ్ళు. - టెంకాయ  
చుట్టూకంప - కంపలో పెంకు - పెంకులో శంఖు - శంఖులో తీర్థం. - టెంకాయ    
గుడిలో నీళ్ళు - గుడికి తాళం. - కొబ్బరికాయ
సన్నని నూతికి దారులు లేవు. - కొబ్బరికాయ    

కంచుక పత్రాధారము - (వ్యవ.) కొబ్బరి మొ.మొక్కల ఆకుల మొదళ్ళు కనుపులచుట్టును ఒరవలె అమరి యుండునది (Sheathing leaf base).

గండిక బరిణె పురుగు - (వ్యవ.) కొమ్ము పురుగు, ఎన్నెమ్మ పురుగు, (ఇది బరిణె పురుగు కుటుంబములోనిది, కొబ్బరిచెట్ల మొవ్వులను కొట్టివేయును (Oryctes rhinoceros).
ఎన్నెమ - పురిటిపురుగు, రూ.ఎన్నెమ్మ, ఎనెమ్మ.

ధీరులకు జేయు మేలది
సారంబగు నారికేళ సలిలముభంగిన్
గౌరవమును మఱి మీదట
భూరి సుధావహమునగును భువిలో సుమతీ.
తా.
నారికేళ వృక్షమునకు ఎంత నీరిపోసి పెంచిన, అది అంత బలవంతమై నారికేళములిచ్చును. అటులనే శ్రేయోభిలాషులకు చేసిన ఉపకారం అనునది ఉచితమైనది. అది గౌరవమును, సుఖోన్నతిని కలుగ జేయును.  

ఆరక్షము - రక్షించునది, సం.1.రక్షణము, 2.ఏనుగు కుంభముల క్రింది చోటు, 3.సైన్యము.
కాపు -
1.కాపుగడ, రక్షణము, 2.కాయలు కాచుట. 
రక్షణ - (గృహ.) కాపాడుట, (Protection).
సైన్యము - 1.సేనతో కూడినది, 2.సేన, 3.కృష్ణుని తేరిగుఱ్ఱములలో నొకటి.
మేఘపుష్పము -
1.నీరు, 2.కృష్ణుని తేరిగుఱ్ఱములలో ఒకటి.

నీరుమోపరి - 1.కడవ 2.మేఘము, మబ్బు.

దానమున్ చేయఁ గోరిన వద్యాన్యున కీయఁగ శక్తి లేనిచో
నైన (బ)పరోపకారమునకై యొకదిక్కునఁ దెచ్చియైన నీఁ
బూనును, మేఘు డంబుధికిఁబోయి జలంబుల దెచ్చి యీఁయడే
వాన, సమస్తజీవులకు వాంఛిత మింపెసలార, భాస్కరా.
తా.
మబ్బు సముద్రమందలి నీటిని తెచ్చి అన్ని ప్రాణులను సంతృప్తి కరమగు వర్షము నిచ్చునట్లే, దాత తనవద్ద ధనములేకున్నను యొంకొకచోటి నుండి తెచ్చి యైనను దానము చేయును.

ఱంపు - కలశము, రచ్చ.
రచ్చ -
1.కలకల ధ్వని, 2.గోష్ఠి, 3.కలహము, 4.మండపము, 5.మొగసాల, సం. 6.రాజమార్గము, 7.బాధ.

పూర్ణానకము - 1.తప్పెట, 2.పూర్ణపాత్రము.
తప్పట -
ఒక వాద్యవిశేషము, సం.తమ్మటః.
పూర్ణపాత్రము - 1.దోపు, 2.ఉత్సవ సమయమున సంతోషముచే వస్త్రాభరణాదిక నుపహరించుట, 2.వస్తు సంపూర్ణపాత్రము.

భద్రకుమ్భః పూర్ణకుమ్భః :
భద్రార్థం కుంభః భద్రకుంభః - మంగళార్థమైన కుంభము.
పూర్ణశ్చాసౌ కుంభశ్చ పూర్ణకుంభః - పూర్ణమైన కుంభము.
ఈ రెండు రాజద్వారాదులయందుఁ బెట్టఁబడిన పూర్ణ కలశము పేర్లు.

కుంభాభిషేకము - క్రొత్తగా గుడిలో ప్రతిష్ఠించిన విగ్రహముకునకు కుంభము నందు ఉదకము నింపి అభిషేక మొనర్చుట.

తుడుము - 1.తప్పెట, 2.తుటుము, 3.గుంపు.
తుటుము - సమూహము, రూ.తుడుము.

మఱువ - కుండ.
మఱువకందు - కుంభ సంభవుడు, అగస్త్యుడు. అగస్త్యానుగ్రహ వర్థిత రామ్.

కుంభసంభవుఁడు - 1.అగస్త్యుడు, 2.ద్రోణుడు(బృహస్పతి అంశ).
కుంభజుఁడు - 1.అగస్త్యుడు 2.ద్రోణుడు. ప్రజా పతిర్వై ద్రోణ కలశః.

ఆచార్యుఁడు - 1.వేదవ్యాఖ్యానము చేయువాడు, 2.వేదాధ్యయనము చేయించువాడు, 3.మతస్థాపకుడు, 4.యజ్ఞాదులందు కర్మోపదేశికుడు, 5.ఉపాధ్యాయుడు, గురువు, 6.ఏదైన ఒక విషయమున నిశిత పాండిత్యము గలవాడు, 7.ద్రోణుడు.
ఆచార్య - 1.వేదార్థమును వ్యాఖ్యానించెడి స్త్రీ, 2.ధర్మోపదేశికురాలు.
ఆచార్యాని - ఆచార్యుని భార్య.
కృపి - ద్రోణుని భార్య.

మైత్రావరుణి - అగస్త్యుడు, వ్యు.మిత్రావరుణుల వలన గలిగినవాడు.

మైత్రావరుణిః :
అగం వింధ్వం స్త్యాయతి స్తంభయతి త్యగస్త్యః. స్త్యైప్ట్యై శబ్దసంఘాతయోః - అగ మనఁగా పర్వతము వింధ్యపర్వతము, దాని నణఁచినవాఁడు. అగస్తి రితిపాఠాంతరం.
కుంభే సంభవో యస్య సః కుంభసంభవః - కలశమునందుఁ బుట్టినవాఁడు.
మిత్రావరుణయో రపత్యం మైత్రావరుణిః. ఇ. పు. - మిత్రావరుణుల కొడుకు. ఈ మూడు 3 అగస్త్యుని పేర్లు.

అగస్త్యానుగ్రహ వర్ధిత రామ్| అగస్త్య మహర్షికి గురుదేవుడైన హయగ్రీవుడు ఉపదేశించినది, లలితా సహస్రనామము.

కటాహము - 1.కడవ, బాన 2.తాబేటి వెన్నుచిప్ప, 3.కప్పెర.
గూన - పెద్దకుండ.  ముంత - చిన్న మాని పాత్రము. చల్లకొచ్చి ముంత దాయడమెందుకు? మబ్బులో నీళ్ళు చూసుకొని ముంతలో నీళ్ళు పారపోసుకొనుట, తెలివితక్కువతనము.

కొప్పెర - 1.పెద్ద పాత్రము, 2.తలపుఱ్ఱె, సం.కర్పరః.
గాబు -
మూతి వెడల్పు గల పాత్రము, కొప్పెర.
కప్పెర - 1.పుఱ్ఱె, 2.భిక్షాపాత్రము, సం.కర్పరః.
కమఠము - 1.తాబేలు, 2.భిక్షాపాత్రము. అక్షయపాత్ర - భిక్షాపాత్ర.
భవనాసి - (వ్యావ.) 1.బిచ్చగాని గిన్నె, 2.అక్షయపాత్ర. 
కర్పరము - 1.వెడల్పు ముఖము గలపాత్ర, 2.భిక్షాపాత్రము, 3.(జం.) కపాలము, పుఱ్ఱె (Cranium).

ఆదిభిక్షువు - శివుడు.

కపాలము - 1.తలపుఱ్ఱె, 2.సమూహిము, 3.కుండపెంకు, (జం.) 1.పుఱ్ఱె, 2.పృష్ఠ వంశీక జంతువుల తలలోనున్న ఎముకల సముదాయము. కపాల మొచనము నందు దేవీస్థానం శుద్ధి.   
పునక - తలపుఱ్ఱె, తలయెముక.
బొచ్చె - 1.కుండలోనగు వాని పెంకు, 2.తలపుఱ్ఱె.
కపాలనాడులు - మెదడు నుండి వచ్చు నాడులు (cranial nerves). 

శ్వసన నియంత్రిక నాడిముడి - పుఱ్ఱెనుండి బయటికి వచ్చిన తరువాత ప్రాణేశ నాడిపై నగుపడు ముడి, (Vagus ganglion).

న్రస్థిమాలి - శివుడు, వ్యు.పుఱ్ఱెల దండ ధరించినవాడు. 

బోలె - 1.తలపుఱ్ఱె, 2.ఓటికుండ, 3.కుండబొచ్చె.
బోఁకి - 1.పాత్రము (నిందార్థమున), 2.తలపుఱ్ఱె, 3.జలగడుగు దోనె.

చేతులో నున్నంతసేపు కుండ చెయ్యి జారితే పెంకులు. అత్త చెయ్యి జారినది అడుగు ఓటికుండ; కోడలు చెయ్యి జారినది క్రొత్తకుండ. అత్త ఒక ఇంటి కోడలేగా మరి! 

కమండలువు - సన్యాసు లుంచుకొను గిండి వంటి పాత్ర. 
కుండి - కమండలువు, వికృ.గిండి.
గిండి - సన్నని మెడగల చిన్నచెంబు, సం.కుండీ.
కరకము - 1.ఎముకలగూడు, 2.కమండలువు, 3.దానిమ్మ, 4.పక్షి, 5.వడగల్లు.
దాడినిమ్మ - దాడిమము, ఒక ఫల వృక్షము, రూ.దానిమ్మ, దాడిమ్మ, దాళిమ్మ.

అస్త్రీ కమణ్డలుః కుణ్డీ -
కం జలం అండే మధ్యే లాతీతి కమండలుః ఉ.ప్న.లా ఆదానే. - ఉదకమును మధ్యమందు గ్రహించునది.
కుండవద్వృత్తత్వాత్ కుండీ. ఈ. సీ. కుండవలె వట్రువుగా నుండునది. ఈ రెండు కమండలువు పేర్లు.

కుసుంభము - 1.కుసుంభపువ్వు, 2.కమండలువు.
కుసుంభరాగము - బయటికి కనబడుచు అంతఃకరణమందు లేనిప్రేమ.

అస్థిపంజరము - కంకాళము, ఎముకలగూడు.
కంకాళము -
ఎముకలగూడు.
కరంకము - 1.పుఱ్ఱె, 2.లోపల నెమియు లేని  బొండ్లపు చిప్ప, 3.తల, 4.కంకాళము.
పుఱ్ఱె - (గృహ.) తల ఎముకల(సుకుమారము యొక్క)గూడు (Cranium). 
బుఱ్ఱ - 1.కొబ్బెరకాయ మొదలగువాని చిప్ప, 2.ఎండిన సొరకాయ, 3.పాములవాని నాగసరము, 4.క్రోవి, 5.పుఱ్ఱె, 6.తాటిటెంక, విణ.పెద్ద.

ఆత్మశుద్ధిలేని యాచార మదియెల ?
భాండశుద్ధిలేని పాకమేల ?
చిత్తశుద్ధిలేని శివపూజలేలరా ? విశ్వ!
తా.
వేమా! నిర్మలమైన మనస్సుతో చేయని ఆచారము వలన ప్రయోజనము లేదు. వంటచేసుకొను కుండను తోమకనే(పరిశుభ్రము చేయని పాత్రలో), వంటచేసిన ఆ పదార్థము తినుటకు మంచిదికాదు గదా, అట్లే నిశ్చలమైన మనస్సుతో చేయని శివపూజ వలన పుణ్యము లభింపదు.   

అనికి - 1.మూతి వెడల్పుగల కుండ, 2.అల్లిక.
అల్లిక -
1.(చాప మొ.ని) అల్లుట, 2.(పదముల) కూర్పు, 3.నేత.
అల్లు - (జడ, చాప, మాటలు మొ.వి) 1.కూర్చు, 2.నేయు, 3.అల్లుకొను, 4.పెనుగొను.
కూర్పు - 1.కూరుపు, 2.ముద్రణము.
కూర్చు - కూరుచు; కూరుచు - 1.సంబంధించు, 2.ప్రియపడు, 3.కూడబెట్టు, 4.సంగ్రహించు, 6.రచించు, రూ.కూర్చు.
నేత - ప్రభువు; పబువు - ప్రభువు, సం.ప్రభు.

వీరభద్ర పళ్ళెరము - మిక్కిలి పెద్ద పళ్ళెము, హరివాణము.
హరివాణము -
1.పళ్ళెము, తట్టు.
పళ్యము - పళ్ళెము, పళ్ళేరము, భోజనపాత్రము, తాంబాళము, స.బిలకా.
తాంబాళము - పెద్దలోహపు పళ్ళెము.
తట్ట - 1.వెదురుబద్దలు మొదలగువానితో నల్లిక వల్లిక, 2.లోహముతో చేసిన తబుకు, పళ్ళెము.
తట్ట - 1.కంచము, 2.తెర, 3.తడక.
స్థాలము - కంచము; కంచము - భోజన పాత్రము, సం.కంసమ్.
తట్టు - 1.కలుగు, 2.తోచు, 3.చరుచు, హిం.వి.పొట్టిగుఱ్ఱము, వై.వి.దరి, పార్శ్వము.
తట్టువ - గుఱ్ఱము, రూ.తట్టువము.

తక్కటి - మూడు ముఖములు గల దీపా రాత్రికపు తట్ట, త్రిముఖదీపిక.

సానిక - మట్టికంచము, మల్ల.
మల్ల -
మట్టికంచము.
మల్లము - మల్ల.

తలియ - భోజనపాత్రము, సం.స్థాలికా.
తళిగ - 1.స్థానము, భోజన పాత్రము, 2.దేవునికి నివేదించు అన్నము, రూ.తళియ, సం.స్థాలికా.

పసటి - 1.కుండ, 2.వంటకుండ.
ప్రవ్వ -
కుండ.
ప్రవజితుఁడు -
సన్యాసి.
సన్యాసి - సన్యసించినవాడు.
యతి - 1.పద్య విశ్రమస్థానము, 2.సన్యాసి.

చరువు - 1.హవ్యము, 2.హవ్యము వండెడికుండ.
హవ్యవాహనుఁడు -
అగ్ని, రూ.హవ్యవహుడు.

ఇగిరిక - 1.హవిస్సు, 2.అత్తెసరు, రూ.ఇగిరిక.
అత్తెసరు -
గంజి వార్చకుండ అన్నములో ఇగిరి పోవునట్లు పెట్టెడు ఎసరు.
ఎసరు - 1.వంటకై కాగబెట్టిన నీరు, అత్తెసరు, 2.కవోష్టజలము, క్రి.మీరు, అతిశయించు.
ఎసలారు - క్రి. అతిశయించు, (ఇంపెసలారు).

స్థాలీవులాకన్యాయము - ఉడుకుచున్న కుండెడు అన్నమునకు ఒక మెతుకునుబట్టి చూచుటవలె ఒక దానినిబట్టి పూర్ణవిషయ మెరుగుట.

లోవి - వంటకుండ, స్థాలి, పచనపాత్ర.
లోహుండి -
వంటకుండ; వెసల - వంటకుండ. 
స్థాలి - వంటకుండ.
కుండము - 1.వంటకుండ, 2.గుడిలోని గుంట, 3.నిప్పుల గుండము, 4.కొండ. కొండము - నిప్పుకుండము, సం.కుండమ్.

కుండక బ్రాహణులు - మహారాష్ట్ర బ్రాహ్మణులలో ఒక తెగ.

పిఠరః స్థాల్యుఖా కుణ్డమ్:
పచ్యతే న్నమత్రేతి పిఠరః డు పచ్ ష్ పాకే. - దీనియం దన్నము వండఁబడును.
తిష్ఠన్తి పదార్థా అస్మిన్నితి స్థాలీ. ఈ. సీ. ష్ఠా గతి నివృత్తౌ. - పదార్థములు దీనియందుండును.
ఓఖతీ భోజనస్థానం గచ్ఛతీత్యుఖా. ఉఖ గతౌ. - భోజనస్థానమును బొందునది.
కుణ్డ్యతే స్మిన్నితి కుండం. కుడిదాహే. - దీనియందు వండఁబడును. ఈ నాలుగు 4 కుండ పేర్లు.

కఠినము - 1.పరుషము, 2.నిష్ఠురము, 3.క్రూరము, వి.వంటకుండ.
పరుషము -
1.నిష్ఠురము, 2.నిష్ఠురవాక్యము, (వ్యాక.) క, చ, ట, త, ప, లు.
నిష్ఠురము - కఠినము, పరుషము.
క్రూరము -1.గుగ్గిలము, విణ.1.భయంకరమైనది, గట్టిది, 2.దయలేనిది. అరపూస - గుగ్గిలము (Rosin).
గుగ్గిలము - (వ్యవ.) ధూపద్రవ్యముగ నుపయోగించబడు ఒక పదార్థము (Burseraceae) అను కుటుంబమునకు చెందిన "Boswllia serata"అను చిన్నచెట్టు నుండి స్రవించు జిగురుపదార్థము (Indian balsam).
గట్టి - ధృఢము, కఠినము, కర్కశము, బిగువైనది, సడలనిది, గుల్ల కానిది సం.ఘట్టః.
దృఢము - (భౌతి.) వంగనిది, చిన్న దెబ్బలకు వికారము చెందనిది, గట్టిది. (Rigid) ఉదా.దృఢవస్తువు (Rigid body).
గట్టు - ఒడ్డు, తీరము, కొండ, చెఱువుకట్ట, పర్వతము, సం.ఘట్టః.

బిరుసు - కాఠిన్యము.
తుటారము -
1.దిట్టతనము, 2.పురుషవచనము.
తుటారి - 1.దిట్టతనముగలది, 2.పారుష్యముగలది. 

పలుచని హీనమానవుఁడు పాటిఁదలఁపక నిష్ఠురోక్తులన్
బలుకుచు నుండుఁగాని, మతి భాసురుఁడైన గుణ ప్రపూర్ణుడ
ప్పలుకులఁ బల్కఁబోవఁడు నిబద్ధిగనెట్లన వెల్తికుండదాఁ
దొలుఁకుచునుండుఁగాని, మఱితొల్కునె నిండు ఘటంబు భాస్కరా.
తా.
వెల్తికుండలోని నీరు తొణకును గాని, నీరునిండుగా గల కుండ తొణకదు. అట్లే చులకన తనము గల నీచుడు న్యాయము తెలియక కఠినమైన మాటలు మాట్లాడును, సద్గుణములచే ప్రకాశించు బుద్ధిమంతుడు(బుద్ధిమంతుఁడు-బుద్ధికలవాడు)ఆవిధముగా మాట్లాడడు.

పల్లెటూళ్ళలోని యువతులు నాలుగైదు కుండలను ఒకదానిమీద ఒకటి దొంతరగా తలమీద పెట్టుకొని నీళ్ళు తెచ్చుకుంటూ దోవలో తమ కష్టసుఖాలు ముచ్చటించు కొంటారు. అయినా, ఆ కుండలనుండి ఒక్క నీటిచుక్క కూడా తొణకదు.

ధర్మమార్గంలో జీవించేవ్యక్తి కూడా అదే విధంగా ఉండాలి. ఎట్టి పరిస్థితులలోనూ అతడి మనస్సు ధర్మమార్గాన్ని తప్పకుండా చూసుకోవాలి. అందుకోసం అతడు ఎల్లప్పుడూ మెలకువగాను, అప్రమత్తంగానూ ఉండాలి. - శ్రీ రామకృష్ణ పరమహంస   

స్పోటకము - ముశూచికము, అమ్మవారు.
మశూచకము -
(గృహ.)స్పోటకము, అమ్మవారు,(Small pox) (ఇది అంటువ్యాధి, నీటి ద్వారా వ్యాపించును). మశూచిక - స్పోటకము. పోటకము - స్ఫోటకము, పెద్దమ్మవారు, ఒడలెల్ల పోటకత్తి బొబ్బలు లేచు వ్యాధి, సం.స్ఫోటకః.
అమ్మవారు - 1.స్త్రీ దేవత, గ్రామదేవత 2.పూజ్యస్త్రీ 3.స్పోటకము 4.స్ఫోటకాధిష్ఠాన దేవత.

టీకాలువేయు - (గృహ.) మశూచి రాకుండుటకై దానికి విరుగుడును శరీరము లోనికి ఎక్కించు (Vaccination).

వ్విస్ఫోటము - బొబ్బ, పొక్కు.
బొబ్బ -
1.పొక్కు 2.సింహనాదము.
పొక్కు - 1.బొబ్బ 2.ఎండి లేచిన పెల్ల 3.జనశ్రుతి, క్రి. 1.దుఃఖించు 2.బొబ్బలేచు.
విస్పోటః పిటక స్ర్తిషు :
విస్ఫుటతి విస్ఫోటః. స్ఫుట భేదనే. - వ్రక్కలౌనది.
పిటతి సంశ్లిప్యతి పిటకః. అ. త్రి. పిట సంశ్లేషణే. - వ్రక్కలై కూడుకొనునది. ఈ రెండు పొక్కుల పేర్లు, బొబ్బలు.

అంటువ్యాధి - ఒకరినుండి మరొకరికి (నీరు, గాలిలో నుండు రోగక్రిముల వలన లేక స్పర్శవలన) వ్యాపించు వ్యాధి (విషూచి, మశూచి మొ.)విషూచి - (గృహ.) పమన విరేచన వ్యాధి (కలరా).
కలరా - (గృహ.) (Cholera) వాంతి భేది. (ఇది నీటి ద్వారా వ్యాపించు ప్రాణా పాయకరమైన జాడ్యము.) (Infectious disease).
ధూము - వాంతి భేది జాడ్యము, కలరా.
వమధువు - వమనము, వాంతి. వమనము - డోకు, వమధువు.
వమనేచ్ఛ - (గృహ.) వికారము (వికారము - 1.మారురూపు, ఆకృతి 2.తెవులు, తెగులు), వాంతివచ్చునట్లుండుట(Nausea).

మారకము1 - 1.అంటువ్యాధి, 2.డేగ, వ్యు. చంపునది.
ఎపిడమిక్ -
(Epidemic) (గృహ.) అంటువ్యాధి, ఊరంతయు వ్యాపించెడి వ్యాధి. 

పత్రి - 1.డేగ, 2.పక్షి, 3.బాణము, 4.కొండ, 5.మ్రాను, వై.వి.పత్తిరి.

డేగ - శ్యేనము. డేగకన్ను - నిశితదృష్టి.

శ్యేనము - డేగ, వ్యు.వేగముగా బోవునది.

కడసరము - ఒకానొక జాతిడేగ; కడు(ౙ)జు - ఒకజాతి డేగ. శశాదనము - డేగ, వ్యు.కుందేళ్ళను చంపునది.

మారకుడు - చంపువాడు. మారణము - చంపుట.

పక్కి - పక్షి, పులుగు, సం.పక్షీ.
పక్షి - (పక్షములు గలది) పులుగు. పులుగు - పిట్ట.
పత్రరథము - పక్షి, వ్యు.రెక్కలే రథముగా గలది.
బాణము - అమ్ము; విశిఖము - బాణము.

పత్రిణౌ వర పక్షిణౌ :
పత్రి న్ శబ్దము అమ్మునకును, పక్షికిని పేరు. పత్రాణి పక్షాః. అస్య సంతీతి పత్రి. న. పు. ఱెక్కలు గలది.

కొండ - మల, పర్వతము.
మల - పర్వతము, మలై.
మ్రాను - మాఁకు; మ్రాఁకు - మాను, చెట్టు.
చెట్టు - 1.గుల్మము, 2.వృక్షము.
మ్రానిపోటు పులుగు - వడ్రంగి పిట్ట, మ్రానుగోయిల.

నిత్యా తథ్యా రమా రామా రమణీ మృత్యుభంజనీ,
జ్యేష్ఠా కాష్ఠా ధనిష్ఠాంతా శరంగీ నిర్గుణప్రియా|

24. శతభిషము - చూచుటకు విందుగా, వరుసగా పది10 నక్షత్రము లుండును. 

పయరకారు - (వ్యవ.) పయరగాలి విసరుకాలము ఫిబ్రవరి February, మార్చి March నెలలు, శతభిషము, పూర్వాభాద్ర, ఉత్తరాభాద్ర, రేవతి కార్తెలు, శిశిర ఋతువు.
కార్తె - సూర్యుడుండు నక్షత్రము, ఉదా.చిత్తకార్తె, స్వాతికార్తె మొ.వి. సం.క్రాంతిః.
పయర - దక్షిణపుగాలి, వాయువు, రూ.పయ్యెర.
పయరగాలి - (భూగో.) వేసవి చలికాలముల యందు అగ్నేయదిశ నుండి సముద్రమునుండి భూమికి వీచుగాలి, (South-east sea breeze). 

తపము - 1.ధ్యానము, రూ.తపస్సు, 2.ఎండకాలము, 3.శిశిర్తువు.
ధ్యానము -
చాంచల్యము లేక మనసున భగవంతుని తలచుట.
తబము - తపము, తపస్సు, సం.తపస్.
తపస్వి - తపస్సుచేయువాడు.
తబిసి - తపసి, ముని, సం.తపస్వీ.
తపస్విని - తాపసురాలు.

దినయామిన్యౌ సాయం ప్రాతః - శిశిరవసంతౌ పునరాయాతః,
కాలఃక్రీడతి గచ్ఛత్యాయుః - తదపి న ముంచత్యాశావాయుః.- భజగోవిందం

ముని - 1.ఋషి, 2.అవిసెచెట్టు.
ఋషి -
1.జ్ఞానముచే సంసారపారమును పొందినవాడు, 2.మంత్రద్రష్ట, 3.వెలుగు.
మౌని - మౌనవ్రతుడు, ముని. మౌనము - మాటాడకుండుట.
అవిసియ - అగిసె, రూ.అవిసె, స.అగస్త్యః.
అగస్త్యము - అవిసెచెట్టు. అగిసె - అగస్త్యము. అగినియ - అగిసె.

బాసవాలు - 1.వేలుపు, 2.ఋషి, వ్యు.పలుకే ఆయుధమైన వాడు.

శోషకతైలములు - (గృహ.) ఏ వస్తువున కైనను పూసినచో గాలిపారి త్వరలో నారి(ఆరిపోయి), పొరకట్టిపోయి ఆ వస్తువునకు జిడ్డు లేకుండ చేయు నూనెలు, (Drying oils) ఉదా.సీమ అవిసెనూనె (Linseed oil).

భూసుతులైన దేవతలు పూర్వము కొందరు వావివర్తనన్
మాని చరింపరో యనుచు మానవులట్లు చరింపఁబోవ దం
(అం)బోనిధులన్నియున్ తనదు పుక్కిటబట్టె నగస్తుడంచునా
పూనిక నెవ్వడోపు నదిపూర్వమహత్త్వముగాక! భాస్కరా.
తా.
లోకులచే ఆరాధింపబడు దేవతాదులు కొందరు, వావివరుసలు లేకుండా ప్రవర్తించినారని, మనుష్యులు సైతము వారివలె ప్రవర్తించుట తగనిపని, ఎట్లనిన మునిశిరోరత్నమైన అగస్త్య మహర్షి – సప్త సముద్రములను అవలీలగా త్రాగివైచినాడని - సామాన్యులట్టి పనికి పూనుకొనలేరు గదా! కావున వారి మహత్త్వవంతులే(గొప్పదనము) తప్ప యితరులు వారి నెన్నడనూ అనుసరింపరాదు.

అర్చిష్మా నర్చితః కుంభో విశుద్ధాత్మా విశోధనః|
అనిరుద్ధో ప్రతిరథః ప్రద్యుమ్నో మితవిక్రమః||

శతభిషము - ఒక నక్షత్రము.
నీటిఱేని రిక్క -
శతభిషము (వరుణుడు అధిదేవతగా గలది).
రిక్క - నక్షత్రము, సం.ఋక్షమ్.
రిక్షము -
రిక్క, చూ.ఋక్షము.
ఋక్షము - 1.ఎలుగుగొడ్డు, 2.రైవతకాద్రి, 3.నక్షత్రము, 4.మేషాదిరాశి.
ఋక్షరా(ౙ)జు - 1.చంద్రుడు, 2.జాంబవంతుడు.

క్షత్రస్య రాజా వరుణోధిరాజః | నక్షత్రాణాగ్ం శతభిష గ్వసిష్ఠః | తౌ దేవేభ్యః కృణుతో దీర్ఘమాయుః | శతగ్ం సహస్రా భేషజాని ధత్తః | యజ్ఞన్నో రాజా వరుణ ఉపయాతు | తన్నో విశ్వే అభి సంయంతు దేవాః | తన్నో నక్షత్రగ్ం శతభిష గ్జుషాణమ్ | దీర్ఘమాయుః ప్రతిరద్భేషజాని ||24||    

క్షత్రము - 1.క్షత్రియకులము, 2.శరీరము, 3.ధనము, 4.నీరు.
క్షత్రియుఁడు - రాచవాడు. రాజన్యుఁడు - క్షత్రియుడు.

రాయఁడు - రాజు, రాయలు, సం.రాజా.
రావు -
అధిపతి, రాజు, సం.రాజా. యదా రాజా తథా ప్రజ.
రాజు -
1.రేడు, రాచవాడు, 2.ఇంద్రుడు, 3.చంద్రుడు.

అధిపతి - 1.ప్రభువు, అధిపుడు, 2.తలలోని ఒక భాగము (దీనికి గాయము తగిలిన తోడనే వ్యక్తి మరణించును).
రావు -
అధిపతి, రాజు, సం.రాజా.
రాయఁడు - రాజు, రాయలు, సం.రాజా.
అధిపుడు - 1.ప్రభువు, అధిపతి.
అధిభువు - అధిపతి, రాజు, నాయకుడు.
నవాబ్ - 1.ప్రభువు, 2.రాజు ప్రతినిధి.
అధిభువు - అధిపతి, రాజు, నాయకుడు.
అధినేత - నాయకుడు, ముఖ్యుడు.
అధీశుఁడు - సామంతులచే సేవింపబడు రాజు, ప్రభువు.  

నాయకుఁడు - 1.అధిపతి, 2.నాటకమందలి ప్రధానపాత్ర. నాయకులు కావ్య నాటకాదుల యందు నలుగురు, 3.శృంగార రసాలంబన పురుషులు నలుగురు, విణ.శ్రేష్ఠుడు.

నీఁడు - కుమ్మరివారి బిరుదు పేరు, రూ.నాయుడు (ఉదా. అంకినీడు), సం.నాయకః.
నాయఁకుఁడు - 1.అధిపతి, 2.పన్నిద్దరు భటుల కధిపతి, సం.నాయకః. 
నాయఁడు - 1.ప్రభువు, 2.బలిజలుమున్నగు వారి పట్టపు పేరు, వై. విణ. శ్రేష్ఠుడు, సం. నాయకః. 

కుంభి - 1.ఏనుగు, వ్యు.కుంభములు కలది 2.కుమ్మరి.
కుమ్మర -
కుండలు చేసి జీవించెడు జాతి, సం.కుంభకారః.
కుంభకారుఁడు - కుండలు చేయువాడు, కుమ్మరి.
కులాలుఁడు - కుమ్మరవాడు; ఘటికారుఁడు - కుమ్మరి.

కుమ్భకారః కులాల స్స్యాత్ -
కుంభం కరోతీతి కుంభకారః. డు కృఞ్ కరణే. - కడవలు చేయువాడు.
కుం భూమిం లడతి మృదర్థ మితికులాలః. లడ మర్దనే. - లడయో రభేదః. - మంటికొరకు భూమిని మర్దించువాఁడు. ఈ రెండు కుమ్మరవాని పేర్లు.

ఐద్దాయులు - (ఐదు+కాయలు) వడ్రంగి, కుమ్మరి, కంచరి, అగసాలె, కాసెకులస్థుల పనులు.

నవశిలాయుగము - (చరి.) కొత్త రాతియుగము, (ఈ కాలములోని మానవులచే రాతి పనిముట్లు, నాణెములు వాడబడుచుండెను. వీరికి వ్యవసాయము, నూలు వడుకుట, కుండలుచేయుట, అగ్నిని ఉపయోగించు విధము తెలియును. వీరు స్థిరనివాసము లేర్పరచుకొని, పండిన పదార్థములు తినుచుండిరి).

చక్రి - 1.విష్ణువు, 2.రారాజు, 3.కుమ్మరి, 4.హంస, 5.పాము.
విష్ణువు -
విశ్వమంతట వ్యాపించి యుండువాడు, వెన్నుడు.
వెన్నుఁడు - విష్ణువు, సం.విషుః.
రారాజు - 1.చక్రవర్తి, సార్వభౌముడు, 2.దుర్యోధనుడు, 3.చంద్రుడు.
చక్రవర్తి - సార్వభౌముడు, రాజులకు రాజు. సమ్రాట్టు - చక్రవర్తి.
సార్వభౌముడు - చక్రవర్తి, వ్యు.సమస్త భూమిని ఏలువాడు.
గాంధారేయుఁడు - దుర్యోధనుడు, గాంధారికొడుకు.

భరటుఁడు - 1.కూలివాడు, 2.కుమ్మరి.
భరణ్యము -
1.కూలి, 2.జీతము.
భరణము - 1.భరించుట, 2.జీతము, 3.కూలి.
వేతనము - భృతి, కూలి, చేసినపనికి ప్రతిఫలముగ నిచ్చు ద్రవ్యము, జీతము.
వేతనముల స్థాయి - (అర్థ.) వేతన ప్రమాణము.
భృతి - 1.కూలి, 2.మోచుట, 3.విలువ.
భృత్య - కూలి; కూలి - పనిచేసినందుల కిచ్చెడు ధనము.
జీతము - వేతనము, సం.జీవితమ్.
జీతగాడు - జీతము గొని పనిచేయువాడు.  
జీవనము - 1.బ్రతుకు తెరువు, 2.నీళ్ళు. జీవిక - బ్రతుకు తెరువు. భృత్యుఁడు - సేవకుడు, పనివాడు.
సేవకుఁడు - కొలువుకాడు.
పక్షచరుఁడు - 1.చంద్రుడు Moon, 2.సేవకుడు.

దొంతి - 1.ఒకటి మీద నొకటిగా నుంచిన కుండలులోనగు వాని వరుస, 2.వరుస.
దొంతర - పరంపర, దొంతి.

కుమ్మరి ఆవములో కుండలేగాని బొందెలు దొరకవు. కుమ్మరి కష్టమంతా ఒక్క దెబ్బకు లోకువ.

కుమ్మరివాడు గాలి ఊది కొలిమిలో నిప్పును మరింత రగిలించినట్లే, మనం కూడ మన మనస్సును సత్సాంగత్యం ద్వారా నిర్మలంగాను, ప్రశాంతం గాను ఉంచుకోవాలి. సత్సాగత్యం ఆత్మవికాసానికి ఎంతో అవసరం. - శ్రీ రామకృష్ణ పరమహంస 

హంస - 1.అంచ, 2.యోగి, 3.పరమాత్మ, 4.తెల్లగుఱ్ఱము, 5.శరీర వాయు విశేషము, రూ.హంసము.
చక్రపక్షము - హంస. మానసౌక(స)ము - హంస.
యమి - 1.ముని, 2.హంస.
మౌని -
మౌనవ్రతుఁడు, ముని.
అంౘ - హంస, సం.హంసః.
అంౘరౌతు - హంస వాహనముగా గలవాడు, బ్రహ్మ.

తెలిపిట్ట - హంస.(తెలి - 1.తెల్లనిది, 2.నిర్మలము.) 
క్షీరాశము - హంస, విణ.పాలుత్రాగునది.

తాలిమితోడుతన్ దగవుతప్పక నేర్పరి, యొప్పుదప్పులన్
బాలనసేయుఁగాబట నుపాయ విహీనుఁడు సేయనేర్చునే
పాలును నీరు వేఱుపరుపంగ మరాళ మెఱుంగుగాక మా
ర్జాల మెఱుంగునే తదురు చారురసజ్ఞతఁబూన, భాస్కరా.
తా.
పాలును, నీరును కలిపి ఒక పళ్ళె మందు పోసి మరాళ మార్జాలముల ఎదుట పెట్టినచో, హంస అందలి పాలను త్రాగి వేసి నీళ్ళను విడిచి పెట్టును, పిల్లి అట్లు పాలను నీళ్ళ నుండి వేరుచేయ లేదు. అట్లే ఓర్పు గలవాడు, తగవు యొక్క న్యాయా న్యాయములను విమర్శించి నిర్ణయించును, తెలివి లేనివా డట్లుచేయలేడు.

చక్రధరము - పాము; చక్షుశ్శ్రవము - పాము, కనువినికి(చక్షువు - కన్ను).  

స్వగృహేపూజ్యతే మూర్ఖః - స్వగ్రామేపూజ్యతే ప్రభుః|
స్వదేశేపూజ్యతే రాజా - విద్వాన్ సర్వత్రపూజ్యతే||
తా.
మూర్ఖుఁడు తన యింటియందును, ప్రభువు స్వగ్రామమందును, రాజు తన రాజ్యమందును (గొ)కొనియాడబడును, విద్వాంసుఁడు సకల దేశముయందు పూజింపఁబడును. - నీతిశాస్త్రము

చక్రి చింతలేని జన్మంబు జన్మమే తరళ సలిలబుద్భుదంబు ద్బుదంబు గాక!
విష్ణుభక్తి లేని విబుధుండు విబుధుఁడే పాదయుగముతోడి పశువు గాక!

మృత్తు నుండి ఘటముగా ఏర్పడు సామర్థ్యమే - శక్తి. మన్ను లేకుండా కుండ ఏర్పడనట్టుగానే అహంకారము లేని పదార్థం వుండదు. కుండ (ఘటము) తనయొక్క రూపము నిశ్శేషము (లేకుండ పొయినపుడు) – కాగా - నామము కూడ పోగొట్టుకొని మృత్తు - మన్నులో కలసి పోవుచున్నది కదా!

అగ్ని - కుండ - నీటికి సంబంధించింది. కుండలో నీరు ఆత్మ.

ఆత్మ - 1.పరమాత్మ, 2.జీవాత్మ, 3.దేహము(దేహం అస్థిరం, దహించుకు పోతుంది) 4.స్వరూపము, 5.మనస్సు, 6.తాను, 7.బుద్ధి, 8.స్వభావము, 9.హృదయము, రూ.ఆత్మము.

ఆత్మ (ఆత్మాహ్య యం ప్రజాపతిః) శబ్దము (ప్ర)యత్నమునకు, ధైర్యమునకు, బుద్ధికి, స్వభావమునకు, పరమాత్మకు, దేహమునకు, చకారము వలన జీవునికి పేరు.

ప్రధానం పరమాత్మా ధీః :
ప్రధాన శబ్దము పరమాత్మకును, ప్రజ్ఞకును, మఱియు ప్రకృతికిని, ప్రధానికిని, ముఖ్యునికిని, పేరు.
ప్రకర్షేణ దధాతీతి ప్రధానం. డు ధాఞ్ ధారణపోషణయోః. - ప్రకర్షము చేత నన్నిటిని ధరించునది. "ప్రధానం ముఖ్యమంత్రిణో"రితి శేషః.

ముఖ్యమంత్రి - (శాస., రాజ., పౌర.) మంత్రివర్గ నాయకుడు, రాష్ట్రప్రధాని, రాష్ట్ర మంత్రివర్గ నాయకుడు.

మృత్పిండమేకో బహుభాండరూపం, సువర్ణమేకం బహుఘూషణాని|
గోక్షీర మేకం బహుధేనుజాతం, ఏకఃపరాత్మా బహు దేహవర్తీ||
తా.
కుండలు వేర్వేరు మట్టియొకటి, భూషణము వేర్వేరు బంగార మొకటి, గోవులు వేర్వేరు పాలొకటి, అట్లే శరీరములు వేర్వేరు పరమాత్మ యొక్కటే. - నీతిశాస్త్రము

చేతనము - 1.ప్రాణము కలది, 2.ఆత్మ, 3.పరమాత్మ.
చైతన్యము - 1.తెలివి, 2.ప్రాణము.
తెలివి - 1.వివేకము, 2.ప్రకాశము, 3.కాంతి, వికాసము 4.తేరుట 5.తెలుపు.
ప్రాణము - 1.గాలి, 2.హృదయమందలి గాలి, ఉసురు.

జీవి - జీవించువాడు, వి.ప్రాణి. ప్రాణులలో మెలిగే - జీవి ఎవరు?
లోకములో సామాన్యముగాఁ ప్రాణులు దేహాత్మ బద్ధిగలవారై యుందురు. దేహము ఘటమువలె రూపము గలది, జాతి గలది. జీవుఁడు నిర్మలుడు. జీవునకు పరమాత్మకు భేదం లేదు. ఆత్మను మించి ఉత్తమస్నేహితుడు – లేడు.

జీవాత్మ - దేహి, జీవుడు.
దేహి -
దేహము గలవాడు.
జీవుఁడు - 1.ప్రాణి 2.బృహస్పతి. జీవజాతులు వేరు - జీవుడు ఒక్కటే.
బృహస్పతి - 1.సురగురువు 2.గురుడు.
గురుఁడు - గురువు, బృహస్పతి, (Jupiter).
గురువు - 1.ఉపాధ్యాయుడు, 2.కులముపెద్ద, 3.తండ్రి, జనకుడు 4.తండ్రితో బుట్టినవాడు, 5.తాత, 6.అన్న, జ్యేష్ఠసోదరుడు, 7.మామ, 8.మేనమామ, 9.రాజు, 10.కాపాడువాడు, చూ.గురుఁడు.

గురుచరణాంబుజ నిర్భరభక్త - సంసారాదచిరాభవ ముక్తః,
సేంద్రియమానస నియమాదేవం - ద్రక్ష్యసి నిజహృదయస్థం దేవమ్. –భజగోవిందం

కలాదుఁడు - 1.స్వర్ణకారుడు, కంసాలి 2.చంద్రుఁడు 3.గురువు, ఉపాధ్యాయుడు.

తాత - 1.తండ్రికి తండ్రి 2.తల్లికి తండ్రి వై.వి.విధాత, బ్రహ్మ, సం.వి.తండ్రి.
మామ - 1.తల్లిసోదరుడు, మేనమామ 2.ఆలుమగల తండ్రి, శ్వసరుడు 3.తండ్రి తోబుట్టువు భర్త, సం.మామకః.
రాజు - 1.రేడు, రాచవాడు 2.ఇంద్రుడు 3.చంద్రుడు.

భూతాత్మము - దేహము.
దేహము -
శరీరము, మేను.
శరీరము - దేహము. ఏది సాధించాలన్న దేహం ఉండాలి.
మేను - 1.శరీరము, 2.జన్మము, పుట్టుక 3.పార్శ్వము. పార్శ్వము - 1.ప్రక్క 2.సమీపము (భౌతి.) ఒక వస్తువుయొక్క ఒక భాగము(Side).విం.విణ.(జీవ.) క్రన్కలనుండిబయలుదేరీనది(Latral)

ప్రాదుర్భావము - పుట్టుక. జననము - 1.పుట్టుక 2.వంశము. జన్మము - పుట్టుక. జనువు – పుట్టుక.
జని - 1.స్త్రీ, ఆడుది 2.భార్య 3.కోడలు(కుమారుని భార్య), పుట్టుక. భార్య - అగ్నిసాక్షిగ పరిణయమాడిన పెండ్లాము, వ్యు.భరింపదగినది. పాణిగృహీతి - అగ్నిసాక్షిగా పెండ్లాడిన పెండ్లాము.

జాయతే స్యాం పతిః పుత్రరూపేణేతి జాయా. జనీ ప్రాదుర్భావే. – ఈమె యందు పతి పుత్రరూపమున జనించును.
బ్రియత ఇతి భార్యా. బృఞ్ భరణే. - భరింపబడునది.

సమాః స్నుషా జనీ వధ్వాః :
గృహవ్యాపారాయ జలంస్నౌతీతి స్నుషా. స్నుప్రప్రవణే. - గృహవ్యాపారము కొఱకు నీల్లు చల్లునది.
జాయతే స్యాం పౌత్ర ఇతిజనీ. సీ. జనీ ప్రాదుర్భావే. - దీనియందు పౌత్రుఁడు పుట్టును.
ఊహ్యతే పుత్రేణేతి వధూః. ఊ. సీ. - పుత్రునిచేత వహింపఁబడునది. ఈ మూడు 3 కోడలి పేర్లు.

ఉదయము - 1.పుట్టుక, 2.వృద్ధి, 3.పొడుపుకొండ, 4.సృష్టి, 5.ఫలసిద్ధి, 6.వడ్డి, 7.ప్రాతఃకాలము.
ఉదయించు -
1.పుట్టు, కలుగు, 2.సూర్యచంద్రాదులు పొడుచు.
పుట్టుక - సంభవించుట, జన్మించుట.
వృద్ధి - 1.పెరుగుట, అభివృద్ధి 2.వడ్డి.
పొడుపు కొండ -
సృష్టి -
1.సృజించుట, 2.ప్రకృతి, 3.స్వభావము. సృజన - సృష్టి.
ఫలసిద్ధి -
వడ్డి -
వృద్ధి, సం.వృద్ధిః. అసలు కన్నా వడ్డీ ముద్దు.

అహర్ముఖము - వేకువ, ప్రాతఃకాలము, ప్రభాతము.
వేకువ -
వేగుజాము.
ప్రభాతము - వరువాత, వేగుజాము.
వరువాత - ప్రాతఃకాలము, సం.ప్రాతః.
రేపకడ - ప్రాతఃకాలము.

ఉషఃకాలము - ఉషస్సు, సం.వి. తెల్లవారుటకు ముందు నాలుగైదు గడియల కాలము(24 నిమిషముల కాలము), ప్రత్యూషము, వేకువ.

బాలార్కః ప్రేతధూమశ్చ వృద్ధ స్త్రీ పల్వలోదకమ్|
రాత్రౌ దధ్యన్న భుక్తిశ్చ ఆయుక్షీణం దినదినే||
తా.
ఉదయకాలమందు ఎండగాచుకొనుటయు, పీనుగు కాలెడి పొగ తనమీదఁ బాఱుటయు, (వృద్ధ - ముసలిది)తనకంటె పెద్దదానితో సంగమము చేయుటయు, ఆకులు మురిన నీళ్ళను ద్రావుటయు, రాత్రి పెరుగన్నము భోజనము చేయుటయు నివి దినదినమున (కా)ఆయుస్సును తరుగ జేయును. - నీతిశాస్త్రము

మిత్తి - మృత్యుదేవత, చావు(మృతి) 2.వడ్డి, సం1.మృత్యుః 2.మితిః. మృత్యువు - 1.చావు 2.మరణాధి దేవత.
మిత్తిచూలు(ౘ) - కేతువు. చూలు - 1.గర్భము 2.బిడ్డ.
టెక్కెపుగాము - వి.1.కేతుగ్రహము, మిత్తిచూలు.
మిత్తిగొంగ - (గొంగ - శత్రువు) - మృత్యుంజయుడు, శివుడు.
మృత్యుంజయుఁడు - శివుడు, మిత్తిగొంగ, వ్యు.మృత్యువును జయించిన వాడు. శివుడు అభిషేక ప్రియుడు.

తేమానము - 1.వడ్డి, 2.ఆలస్యము.
వడ్డి -
వృద్ధి, సం.వృద్ధిః.
వడ్డి - (గణి.) సొమ్మునుపయోగించు కొన్నందుకు అదనముగానిచ్చు సొమ్ము (Interest) (అర్థ.) వృద్ధి. ఒకరి వద్ద తీసికొనిన పైకమును ఉపయోగించుకొని నందుకు ప్రతిఫలముగ చల్లించు అధిక ద్రవ్యము (Interest).
వృద్ధి - 1.పెరుగుట, అభివృద్ధి, 2.వడ్డి.
పెరుఁగుట - ఎదుగుట, వృద్ధిపొందుట (Growth).
ఎదుగు - 1.వర్ధిల్లు, వి.1.అధికము, 2.పెరుగుట.
అభివృద్ధి - పెంపు, పెరుగుదల.
వడ్డి - వృద్ధి, సం.వృద్ధిః. కుత్సీరము - వడ్డీబ్రతుకు.
వడ్డీబ్రతుకు - వృద్ధిజీవిక, వడ్డీతోజీవనము చేయుట.
వడ్డీకాసులవాడు - తిరుపతి వేంకటేశ్వర స్వామి. 

పొదుపు - 1.అనవసరముగ వ్యయము చేయకుండుట, 2.వృద్ధి.
పొదుపు - (గృహ.) అనవరముగ ఖర్చు చేయకుండుట, (అర్థ.) అనుభోగమును కనీసముగ చేసికొని కొనుగోలుశక్తిని దాచిపెట్టుట (Thrift Economy). 

స్వరూపము - 1.స్వభావము 2.రూపము.
స్వభావము - స్వధర్మము, పుట్టుకతో వచ్చు గుణము.
రూపము - 1.ఆకారము, 2.చక్షురింద్రియ గోచరము, 3.సౌందర్యము(Charm), 4.అగ్నిగుణము, అగ్ని కాల్చును 5.స్వభావము. వర్చస్సు - 1.కాంతి, మేని 2.రూపము.

మంచి స్వభావము, సౌందర్యం తాలూకు లోటును ఎప్పుడూ భర్తీ చేస్తుంది. కాని, సౌందర్యం మంచి స్వభావమనే లోటును భర్తీ చేయలేదు. - ఎడిసన్

ఆకారము - 1.రూపము, 2.పోలిక, 3.ఒడలు, 4.హృద్గతభావములను తెలుపుచేష్ట, 5.హృద్గతభావము, ఇంగితము.
ఆకృతి - 1.రూపము 2.దేహము 3.హృద్గతభావమును తెలుపు చేష్ట, అనుభావము 4.పోలిక, (రసా, భౌతి.) ఒక వస్తువుయొక్క ఆకారము (Shape). హృదయమునకు అలంకారము సత్ప్రవర్తన.

మనం ప్రదర్శించే గుణాలను అట్టి మనుషులను ఆకర్షిస్తాం. మనలోని గుణాలను బట్టి నిలుపుకుంటాం. - స్వార్ట్

అంతరాత్మ - (వేదాం.) జీవాత్మతో గూడియుండు పరమాత్మ 2.మనస్సు.
మనము1 - బుద్ధి, మనస్సు.
మనము2 - నీవును, నేనును.

అంతర్యామి - లోపల నుండువాడు, వి.1.పరమాత్మ, 2.జీవాత్మ.
అంతఃకరణము -
1.మనస్సు 2.దయ. ధర్మానికి అధారం దయ.

మనిషికి నిలబడటం తేలిక - పరుగెత్తడము కష్టము.
కాని మనస్సుకు పరుగెత్తడం తేలిక - నిలబడటం కష్టం.

మన యేవ మనుష్యాణాం కారణం బంధమోక్షయోః - మనస్సును అదుపులో ఉంచుకొని, బంధానికైనా, మోక్షానికైనా మనస్సే కారణమవుతుంది. గృహస్తుయైనను, సన్యాసియైనను బంధమోక్షము లకు మనస్సే కారణము.

మానవ స్వభావాన్ని తెలుసుకోవాలంటే విశాలమైన ప్రపంచానుభవం అవసరం లేదు - విశాల హృదయం ఉంటే చాలు. - బల్వర్

యతనము - యత్నము, వికృ.జతనము.
ధైర్యము -
ధీరత్వము.
ధీరుఁడు - విద్వాంసుడు, విణ.1.ధైర్యము గలవాడు, 2.స్వాతంత్ర్యము కలవాడు.

ధీ - బుద్ధి.
ధీంద్రియము -
(ధీ + ఇంద్రియము), జ్ఞానేంద్రియము.
ధీమంతుఁడు - 1.బుద్ధిమంతుడు, 2.విద్వాంసుడు.

ధీర - 1.వ్యంగముగా కోపప్రకాశము చేయునాయిక, 2.ధీరురాలు.
ధీరాదీర - వ్యంగ్యాన్యంగముగా కోపప్రకాశము చేయు నాయిక.

ఆత్మజ - 1.కూతురు 2.బుద్ధి.
బుద్ధి -
బుద్ధి, మతి సం.బుద్ధి. మతి చెడిన - గతి చెడును.

బుద్ధి - (గృహ.) తెలివితేటలు (Inteligence).
మతి - 1.తలపు 2.శాస్త్ర చింతనాదులచే గలుగు అర్థనిర్ణయ జ్ఞానము, వికృ.మది. మది - బుద్ధి, మనస్సు. సం. మతిః. మతిని బట్టియే గతి. ప్రజ్ఞ - బుద్ధి, సామర్థ్యము.

ప్రజ్ఞాయతే అనయేతి ప్రజ్ఞా. జ్ఞా అవబోధనే. - దీనిచేత లెస్సగా నెఱుఁగ బడును.
న్యతే అనయేతి మతిః. ఇ. సీ. మనజ్ఞానే. - దీనిచేత నెఱుఁగఁబడును.
బుధ్యతే అనయేతి బుద్ధిః. ఇ-సీ. బుధ అవగమనే - దీనిచేత నెఱుఁగఁ బడును.

స్మృతము - తలపబడినది, సం.వి.1.తలపు, 2.ధర్మశాస్త్రము, 3.బుద్ధి.

బుద్ధి కొద్ది సుఖం. నిశ్చయార్థము కలది బుద్ధి. బుద్ధి జ్ఞానము వల్ల అంకురిస్తుంది. సంకల్పించేది మనస్సు. మనస్సు మహామేరువైనా చాటుతుంది కాని కాలు గడపదాటదు.

అంతరంగము - 1.హృదయము, 2.ఉల్లము, మనస్సు.
ఉల్లము -
1.హృదయము, కోరిక. కోరిక - ఇచ్ఛ, విణ.అభీష్టము.
హృదయము - మనస్సు, గుండె, రొమ్ము, రూ.హృది, (జం.) గుండెకాయ, గుండె (Heart). గుండియ - హృదయము, రూ.గుండె.

పద్మే పద్మాలయే పద్మ పూర్ణ కుంభాభిషేచితే,
ఇందిరేందిందిరాభాక్షీ క్షీరసాగర కన్యకే.

25. పూర్వాభాద్ర, ఉత్తరాభాద్ర - రెండేసి 4 నక్షత్రములుండును.

ప్రౌష్ఠపద - పూర్వాభద్రా నక్షత్రము.
పూర్వ -
తూర్పు; ప్రాచి - తూర్పు.

ప్రాక్ ప్రాచ్యాం భవం ప్రాచీనం - తూర్పునఁ బుట్టినది.

స్యుః ప్రోష్ఠపదా భాద్రపదాః స్త్రియః :
ప్రోష్ఠోగౌః తస్యేవ పాదాయాసామితి ప్రోష్ఠపదాః. ఆ. సీ. - ప్రోష్ఠ మనఁగా నెద్దు(ఎద్దు), దానిపాదముల వంటి పాదములు గలవి.
భద్ర పదం యాసా తాః - శుభకరములైన పాదముగలవి. ఈ రెండు 2 పూర్వభాద్ర ఉత్తరాభాద్రల పేర్లు.

భన్దత ఇతి భద్రః. భది కల్యాణే. - కల్యాణ స్వరూపమైనది.

అజ ఏకపాదుదగాత్పురస్తాత్ | విశ్వా భూతాని ప్రతి మోదమానః | తస్య దేవాః ప్రసవం యంతి సర్వే | ప్రోష్ఠపదాసో అమృతస్య గోపాః | విభ్రాజ మానస్సమిధా న ఉగ్రః | ఆంతరిక్షమరుహదగంద్యామ్| తగ్ం సూర్యం దేవ - మజమేకపాదమ్ |  ప్రోష్ఠపదాసో అనూయంతి సర్వే ||25||

అజ - 1.ప్రకృతి, వ్యు.పుట్టుకలేనిది, శాశ్వతమైనది, 2.ఆడుమేక, వ్యు.ఎక్కువగా తిరుగునది.
మేఁక - ఆడుమేక, సం.మేకః.
ప్రకృతి - (వ్యాక.) 1.ప్రత్యయము చేరకముందటి శబ్ద రూపము, 2.సౌరవర్గము, 3.స్వభావము, 4.అవ్యక్తము, (స్వామి, అమాత్యుడు, మిత్రుడు, కోశము, రాష్ట్రము, దుర్గము, బలము - ఇవి సప్త ప్రకృతులు).

కుంభిని - నేల; నేల - 1.భూమి, 2.ప్రదేశము, 3.దేశము.
భూ - భూమి. భూమి - నేల, చోటు, పృథివి, (భూగో.) భూగోళములోని వాయువు నీరు కానటు వంటి దృడమైన పదార్థము, నేల.
ప్రదేశము - స్థలము, చోటు.
నేలచూఁలి - సీత, భూపుత్రి.
భూమిజ - సీత, వ్యు.భూమి నుండి జన్మించినది.
జానకి - జనకుని కూతురు, సీత.     

భూపతి - నేలరేడు, రాజు.
నేలఱేఁడు -
రాజు.

మను - 1.జీవించు, 2.నర్తించు, వి.1.మన్ను, 2.నేల.
క్షమ -
1.ఓర్పు, patience 2.నేల, earth 3.మన్నింపు.
ఓర్మి - క్షమ, సహనము, సహించుట, రూ.ఓరిమి (Tolerance).
ఓరిమి - క్షమ, శాంతము, ఓరుపు.
సహనము - ఓర్పు; ఓరుపు - ఓరిమి.
ఓపిక - 1.బలము, శక్తి, 2.ఓర్పు.
తితిక్ష - ఓర్పు; తితిక్షువు - ఓర్పరి.
తాలిమి - 1.క్షమ, 2.ధైర్యము, రూ.తాల్మి. తాల్మి - తాలిమి.

క్షాంతి - 1.ఓర్పు, 2.మన్నించుట.
క్షాంతము - 1.ఓర్పు స్వభావము గలది, 2.మన్నింపబడినది.

భూసురుఁడు - నేలవేలుపు, బ్రాహ్మణుడు.
నేల వేలుపు -
భూసురుడు.
బ్రాహ్మణుఁడు - పారుడు; పాఱుఁడు - బ్రాహ్మణుడు. 

నేలపట్టి - 1.అంగారకుడు, 2.నరకాసురుడు.
అంగారకుఁడు -
నవగ్రహములలో కుజుడు.
కుజుఁడు - 1.నరకాసురుడు, వ్యు.భూమికి పుట్టినవాడు, 2.అంగారకుడు (Mars).

క్షమ గలిగిన సిరి గలుగును,
క్షమ గలిగిన వాని గలుగు సౌఖ్యము లెల్లన్
క్షమ గలుగఁ దోన కలుగును,
క్షమ కలిగిన మెచ్చు శౌరి సదయుఁడు తండ్రీ!
భా||
ఓ తండ్రీ! క్షమకలిగి ఉంటే సంపద కలుగుతుంది. క్షమ ఉంటే విద్య అబ్బుతుంది. క్షమ ఉంటే సుఖములన్నీ కలుగుతాయి. క్షమ కలిగి ఉంటే దయామయుడైన శ్రీహరి సంతోషిస్తాడు. సూర్యప్రభలు కలిగిన క్షమా గుణమును అలవర్చుకొనుట బ్రాహ్మణుని ధర్మము.

ప్రపంచములో బలమైనది క్షమ. తాలిమి తన్నుగాచి ఎదుటివారిని కూడా రక్షించును. ధైర్యమే సహనశక్తిని ఇస్తుంది.

ఇల - 1.నేల, 2.బుధునిభార్య, 3.ఆవు, గోవు 4.మాట, రూ.ఇళ.
ఇడ -
1.(యోగ.) ఒక నాడి (ఇడ - చంద్ర రూపిణి తెలుపు, చంద్రుని తేజస్సు) 2.మైత్రావరుణి యనుపేరుగల బుధుని భార్య 3.గోవు 4.వాక్కు 5.హవిరన్నము 6.దుర్గాదేవి.
ఈశ - 1.ఏడికోల, బండినొగ, 2.ఐశ్వర్యము, 3.ఐశ్వర్యవంతురాలు, 4.దుర్గాదేవి.    

గో భూ వాచ స్విడా ఇళాః : ఇడా ఇళా శబ్దములు భూమికిని, ఆవునకు ను, వాక్కునకును పేరు.
ఇలంతి స్వపంత్యత్రేతి ఇడా భూః - దీనియందు నిద్రింతురు.
ఇల్యతే క్షిప్యతే ఇడా, ఇలాచ. ఇల స్వప్న క్షేపణయోః - ప్రేరేపించఁబడునది గనుక ఇడ, ఇలయును.
ఇళాశబ్దో బుధభార్యాయామపి. యస్యాఃపుత్రః పురూరవాః. "ఊర్వశి అంభవ స్యాయమైన సూనోర్ధనుర్భృత" ఇతి విక్రమోశ్వశీయే.

వాచాం పతిః వాచస్పతిః - వాక్కులకు పతి, బృహస్పతి.

మాట - 1.పలుకు, వచనము 2.నింద, వృత్తాంతము.
పలుకు - మాటాడు, అను, వి.1.వచనము, మాట 2.నింద(నింద - దూరు, అపదూరు), 3.విద్య(విద్య - చదువు, జ్ఞానము), 4.తునక.  వృత్తాంతము - 1.వర్తమానము 2.కథ 3.ప్రస్తావము.
వర్తమానము - వృత్తాంతము, విణ.జరుగుచున్నది.
కథ - తొల్లింటికత, వాస్తవార్థము కలది.

వాజ్మయము - భాష.
భాష -
1.మాట 2.ప్రతిజ్ఞ 3.ప్రమాణము 4.వ్యవహారయోగ్యమైన వాక్యాదికము 5.సంస్కృతాది భాష, వి.బాస. భాష ఏదైన భావమొక్కటే!
భాషితము - మాట.

ప్రస్తావ సదృశంవాక్యం స్వభావ సదృశక్రియామ్|
ఆత్మశక్తి సమంకోపం యోజానాతి సపండితః||
తా.
ప్రస్తావమునకుఁ దగినమాట, పరుల స్వభావమునకుఁ దగిన కార్యము, తన శక్తికి దగిన కోపము ఎవండెఱుంగునోవాఁడు వివేకియగును. – నీతిశాస్త్రము

మాట్లాడవలసిన అవసరం వున్నపుడు మాట్లాడకుండా వూరుకోవడం, మాట్ల్లడక పోవడం మంచిదైనపుడు మాట్లాడడం, ఇవి రెండూ మనిషి బలహీనతకు నిదర్శనాలు. - పర్షియన్ సామెత.

పలుకుఁజెలి - సరస్వతి.
వాణి -
1.పలుకు 2.సరస్వతి.
భారతి - 1.సరస్వతి 2.వాక్కు.
ౘదువుల పడఁతి - సరస్వతి. సరస్వతి బ్రహ్మ నాలుక యందు నివసిస్తుంది. ఆమె వాహనం హంస.

పలుకుఁ దత్తడి - చిలుక.
ౘదువుల పులుఁగు -
చిలుక.
మేధావి - ధారణాశక్తి గల గొప్ప బుద్ధి కలవాడు, వి.చిలుక.
చిలుక - కీరము, శుకము, రూ.చిల్క.
కీరము - 1.చిలుక, 2.ఒకానొక దేశము. చిలుకరౌతు - మదనుడు.
శుకము - చిలుక; చిలుకలకొలికి - స్త్రీ. శుకవాహుఁడు - మన్మథుడు.

మేధావి - ధారణాశక్తి గల గొప్ప బుద్ధి కలవాడు, వి.చిలుక.
మేధ - ధారణాశక్తి గల బుద్ధి.

వాగ్మి - 1.చిలుక, 2.బృహస్పతి, విణ. యుక్తయుక్తముగా మాటాడువాడు.
వక్త -
1.విశేషముగ మాటలాడువాడు, వాచాటుడు, 2.పండితుడు.
వచత్నువు - 1.వక్త, సభలో నిర్భయముగా మాటాడు నతడు, 2.బ్రాహ్మణుడు.
మాటకారి - 1.వాగ్మి, 2.వాచాటుడు; మాటలమారి - వాచాటుడు.

రాకొమరుల్ రస్జుని దిరంబుగ మన్నననుంచినట్లు భూ
లోకమునందు మూఢుఁదమలోపలనుంపరు, నిక్కమేకదా!
చేకొని ముద్దుగాఁ జదువు చిల్కను బెంతురుగాక, పెంతురే
కాకము నెవ్వరైన, శుభకారణ సన్ముని సేవ్య! భాస్కరా.
తా. చిలుకను చూచినా, దాని పలుకులను ఆలకించినా మానవులకు ఆనందం కలుగుతుంది. ఎవ్వరైనను మనుష్యులు భూమిమీద చిలుకను పెంచుదురు గాని కాకి(కాకము - కాకి, వాయసము.)ని పెంచరు. అట్లే, ప్రభువులు ఒక రసజ్ఞుని(పండితుని) పోషించిన విధముగా మూర్ఖునితన ఇంటిలో నుంచి కొనరుగదా.

త్రివళ్యాది సుపుష్టాంగా భారతీ భరతాశ్రితా,
నాదబ్రహ్మమయీ విద్యా జ్ఞానబ్రహ్మమయీ పరా.

6.19.11Vishnu_and_Lakshmi