కర్కాటక రాశి

పునర్వసు 1, పుష్యము 4, ఆశ్లేష 4 పాదములు కర్కాటక రాశి.

ఆత్రేయగోత్రజో త్యన్త వినయః ప్రియదాయకః
కరుణారస సంపూర్ణః కర్కటప్రభు రవ్యయః. - చంద్రుడు

కర్కటము - 1.ఎండ్రకాయ, 2.కర్కాటరాశి.
కుళీరము - ఎండ్రకాయ, పీత.
కులిరము - ఎండ్రకాయ, రూ.కులీరము.
ఎండ్రకాయ - కర్కటము, పీత, రూ.1.ఎండ్రి 2.ఎండ్రిక. 
పీత - కర్కాటకము, కన్నములు వేయునది.  

స్యాత్కుళీరః కర్కటకః :
కౌ భూమౌ లీయత ఇతి కుళీరః - భూమియం దణఁగియుండునది.
కృణౌతి జననీ కర్కటః కృఞ్ హింసాయాం - పుట్టినప్పుడు తల్లిని జంపునది. ఈ రెండు ఎండ్రకాయ పేర్లు.

కన్నము - రంధ్రము, సం.ఖననమ్.
రంధ్రము - 1.క్రంత, సందు, 2.దూఱు.
క్రంత1 - పెండ్లికొడుకువారు పెండ్లికూతురునకు తీసికొనిపోయెడు ప్రధానద్రవ్యము, రూ.కంత.
క్రంత2 - 1.సందుత్రోవ, 2.రాజవీధి, 3.రచ్చ, 4.రంధ్రము, సం.గర్తః.
రంధ్రాన్వేషణము - రంధ్రములను అన్వేషించుట (తప్పులు వెదుకుట యని వాడుకలోని యర్థము.)

రంథ్రముల కుట్టు - (గృహ.) అలంకారపు కుట్టులో రంథ్రముల నేర్పరుచు కుట్టు (Eyelet-stitch).

భూకము - 1.బొక్క, 2.కాలము.
బొక్క - 1.బిలము, కన్నము, 2.శవమునుపూడ్చెడు గొయ్యి, స.భూకః.

గని - 1.బంగారు మొ.వి. పుట్టు చోటు, ధాతువులను త్రవ్వి తీసెడు భూభాగము, 2.బిలము, రంధ్రము, సం.ఖని.  
ఖని - రత్నములు, లోహములు పుట్టెడిచోటు, వికృ.గని.

లాఁగ - రంధ్రము, బొరియ.
లాఁగదాఁగుడు - సర్పము, వ్యు.బొరియ లందు దాగుకొనునది.  

బొఱియ - 1.బిలము, గొయ్యి, 2.ఎండిన బొండ్లము.
బిలము - 1.రంధ్రము, 2.గుహ.
గొయ్యి - పల్లము, రూ.గోయి.

కుహరము - 1.గుహ, 2.రంధ్రము. 
గుహ - 1.కొండబిలము, 2.పల్లము, 3.దాగుట, 4.హృదయము, 5.బుద్ధి.
గుహాశయము - 1.పరమాత్మ, 2.సింహము, మొ.వి. విణ.గుహా యందుండునది.  

ఆంతర్యము - 1.అభిప్రాయము, 2.మిక్కిలి సన్నిహిత సంబంధము, 3.అక్షరములకు స్థానప్రత్యాదులచే కలుగు పరస్పర సాదృశ్యము, 4.గుట్టు, 5.హృదయము.

గామిడి గుట్టు మాటల సతి కర్కాటకరాశి.....

సంధిపారయుతములు - (జం.) వేరువేరు భాగములు కలిసి ఏర్పడిన కాళ్ళు గల జంతువులు (Arthropoda). ఉదా. పీతలు, కీటకములు మొదలగునవి.

పీతనగము - (జం.) భూణము ఏకభిత్తిక గో ళ ద శ యందున్నప్పుడు ఆద్యాంత్రముఖమునకు బిరడావలె నుండు అండపీతముతో నిం డి న జీవకణములు (Yolk plug).

కైటిన్ - (జం.) (Chitin) సంధిపాద జీవుల శరీరము యొక్క పైభాగమున కవచముగా నేర్పడు కొమ్మువంటి పదార్థము.

త్వత్పతనము - (జం.) సంధిపాద జంతువులు శరీరముపై నుండు చర్మమును విసర్జించుట. (Ecdysis.)

కాయగాని కాయ, కాయల్లో నడిచే కాయ. - ఎండ్రకాయ
ఎనిమిది కాళ్ళున్నాయి-నాలుగు కొమ్ములున్నాయి-అడ్డంగా నడుస్తుంది-శిరములేదు-తోకలేదు-ప్రాణం వుంది. - పీత
ఏటి వెంబడి అంగుళ్ళు - పీతబొక్కలు
తల్లిని గండాన పుట్టిన పిల్లలు - పీతపిల్లలు(కర్కాటము).

తల్లిలేని బిడ్డడు బతకడు. బతికినా ఆరోగ్యంగా ఉండడు. తల్లి చనిపోతే తండ్రి పినతండ్రివంటివాడే? తల్లిగండము, పిల్లగండము కాని మంత్రసాని గండముండునా? 'నిత్యగండం నూరేళ ఆయుష్యం' అని నేటి సామెత.

గండము - 1.ఏనుగు చెక్కిలి, 2.ఖడ్గమృగము(కటిక మెకము - ఖడ్గమృగము), 3.గుర్తు, 4.పుండు, 5.చెక్కిలి(కపోలము - చెక్కిలి), 6.ప్రాణాపాయము.
అపమృత్యువు - 1.అకస్మాత్తుగా కలిగిన చావు, 2.గండము.

గండకము - 1.విఘ్నము, 2.ఖడ్గమృగము, 3.పులిగోరు పదకము, 4.చేపపిల్ల, 5.ఒక సంఖ్య.

పుండు - కురుపు, వ్రణము. ఈగ ఎక్కడ పుండువుండునో అక్కడే వ్రాలును.
వ్రణము - గాయము, గడ్డ, కురుపు.
గడ్డ - 1.కురుపు, 2.మంటిగడ్డ, 3.కందమూలములు, 4.ఒడ్డు, సం.గండః, కందః.
గాయము - కత్తి మొ.వానితాకున గలుగు దెబ్బనరకు, క్షతి. 
క్షతి - 1.గాయము, 2.నాశము. 
గంటి - 1.గాయము, క్షతి, 2.దుఃఖము, 3.కన్నము.

ఎన్నో వ్రణములు కోసితిని కాని నాకురుపు కోసినప్పటి బాధ ఎవ్వరికి కలుగలేదు అన్నట్లు. కత్తి చేసిన గాయము మానుతుంది, కాని పరుషవాక్కులు చేసిన గాయము మానదు.

మాతృహీన శిశు జీవనం వృథా, కాంతహీన నవయౌవనం వృథా|
శాంతిహీన తపసః ఫలం వృథా, తింత్రీణీరస విహీన భోజనమ్||
తా. తల్లిలేని బిడ్డయును(జీవనము - 1.బ్రతుకు తెరువు, 2.నీళ్ళు.), భార్య(కాంత - కొరతగిన స్త్రీ, స్త్రీ.)లేని క్రొత్తయౌవనమును, శాంతి లేని తపంబును, పులుసులేని భోజనమును వ్యర్థమని భావము. - నీతిశాస్త్రము     

దాస్యామి యౌవనప్రాప్తం పాలయిత్వా మహీపతే |
న మాతృరహితః పుత్రో జీవేన్న చ సుఖీ భవేత్ ||

కర్కటరేఖ - (భూగో.) భూమధ్యరేఖకు ఉత్తరమున 23 1/2 degrees లో ఉన్న రేఖ (Tropic of cancer).
ఆర్కిటిక్ వలయము - (భూగో.) ఉత్తర ధ్రువవృత్తము, 23 1/2 degrees కర్కాటకరేఖ, ఉత్తర అక్షాంక రేఖ, ఉత్తరాయణ రేఖ. 
దక్షిణాయనము - (భూగో.) సూర్యుడు జూన్ 21 తేదీని కర్కాటక రేఖను చేరి అచట తన కిరణములను లంబముగా ప్రసరింపజేసిన తరువాత దక్షిణమునకు మరలుట, (దీని పరిమితి ఆరునెలలు). 
ఉత్తర సమశీతమండలము - (భూగో.) కర్కాటక రేఖను ఉత్తర ధ్రువము నకును మధ్య నున్న ప్రదేశము.

దోస - కర్కటి లత, దోసకాయ తీగ.

తొలకరివానకారు - (వ్యవ.) ముంగటి వానకారు, జూన్ June జూలై July నెలలు, పడమటి వర్షములు పడు మొదటి భాగము, మృగశిర, ఆరుద్ర, పునర్వసు, పుష్యమి కార్తెలు, గ్రీష్మర్తువు (Early monsoon time).
కార్తె - సూర్యుడుండు నక్షత్రము, ఉదా.చిత్తకార్తె, స్వాతికార్తె మొ.వి. సం.క్రాంతిః. 

పునర్వసు - ధనుస్సువంటి యాకారమును పోలి 5 నక్షత్రములుండును.

పునర్వసు - ఒక నక్షత్రము.
అదితి - 1.దేవతలతల్లి, కశ్యపుని భార్య, 2.పార్వతి, 3.భూమి, 4.పునర్వసు నక్షత్రము.

కాశ్యపి - భూమి, వ్యు.పరశురామునిచే కశ్యపునకు యజ్ఞదక్షిణగా నీయబడినది.
భూమి - నేల, చోటు, పృథివి, (భూగో.) భూగోళములోని వాయువు నీరు కానటువంటి దృఢమైన పదార్థము, నేల. 
నేల - 1.భూమి, 2.ప్రదేశము, 3.దేశము.

భూమిజుఁడు - 1.అంగారకుడు, 2.నరకాసురుడు.
నేలపట్టి - 1.అంగారకుడు, 2.నరకాసురుడు.
అంగారకుఁడు - నవగ్రహములలో కుజుడు.
కుజుఁడు - 1.నరకాసురుడు, వ్యు.భూమికి పుట్టినవాడు, 2.అంగారకుడు (Mars).

ఐలుఁడు - 1.పురూరవ చక్రవర్తి, 2.అంగారకుడు, 3.అందగాడు.

క్షమ - 1.ఓర్పు, 2.నేల, 3.మన్నింపు.
క్షాంతి - 1.ఓర్పు, 2.మన్నించుట.
క్షాంతము - 1.ఓర్పు స్వభావము గలది, 2.మన్నింపబడినది.
ఓపిక - 1.బలము, శక్తి, 2.ఓర్పు.
ఓరిమి - క్షమ, శాంతము, ఓరుపు.
ఓర్మి - క్షమ, సహనము, సహించుట, రూ.ఓరిమి (Tolerance). 
క్షముఁడు - 1.నేర్పరి, సమర్థుడు, 2.సహించువాడు. 

కల్యాణి - 1.గౌరి, 2.నేల, 3.ఒకానొక రాగము, 4.ఆవు.
గౌరి - 1.దుర్గ, పార్వతి, 2.రజస్వల కానికన్యక, 3.భూమి. 4.వరుణుని భార్య.

నేల వేలుపు - భూసురుడు.
భూసురుఁడు - నేలవేలుపు, బ్రాహ్మణుడు.
విప్రుడు - బ్రాహ్మణుడు, పారుడు.  
బ్రాహ్మణుడు - పారుడు; పాఱుఁడు - బ్రాహ్మణుడు. 

ఓరిమియే కలిగియుండిన
వారలఁ గని ప్రజ్ఞలేని * వా రనియెద; రౌ;
నారయ సత్పురుషాళికి
నోరిమియే భూషణంబు * రోరి కుమారా !
తా. ఓర్పుకలిగినవారినిఁ జూచి తెలివిలేనివారని పలుకుదురు. ఇది నిజమే. సజ్జనులకు ఓర్పే అలకారమగును గాని మఱియొకటి కాదు.

గంధవతి - 1.కల్లు, 2.వ్యాసునితల్లి, 3.నేల, 4.అడవిమల్లె, 5.వాయుదేవుని పురము. 

భూమిజ - సీత, వ్యు.భూమినుండి జన్మించినది.
నేలచూఁలి - సీత, భూపుత్రి.

పునర్వసు పుష్యౌ దక్షిణవామయోః - పునర్వసు శ్రీరాముని జన్మనక్షత్రము. శ్రీరాముడు ఇక్ష్వాకు వంశపురాజు, త్రేతాయుగమున రాక్షసులను సంహరించి మానవులను కాపాడెను. - శ్రీమన్నారాయణుని అవతారము.

అజుఁడు - 1.బ్రహ్మ, 2.విష్ణువు, 3.శివుడు, 4.మన్మథుడు, 5.ఇక్ష్వాకు వంశమునకు చెందిన ఒక రాజు.

కల్మాషపాదుఁడు - ఇక్ష్వాకు కులుడగు ఒక రాజు.
ఇక్ష్వాకుఁడు - ఇక్ష్వాకు వంశమున బుట్టినవాడు.

పదునెనిమిదవదైన రామాభిధానంబున దేవకార్యర్థంబు రాజత్వంబునొంది సముద్ర నిగ్రహాది పరాక్రమంబు లాచరించె - పద్దెనిమిదో పర్యాయం "శ్రీరాము"డై సముద్ర బంధనాది వీరకృత్యాలాచరించి దేవకార్యం నిర్వరించటం కోసం తాను రాజైనాడు.    

రాము డొకడు పుట్టి రవికుల మీడేర్చె
కురుపతి జనియించి కులముఁ జెఱచె
ఇలను బుణ్యపాప మీలాగు కాదొకో! విశ్వ.
తా. శ్రీరాములవారు జన్మించి సూర్యవంశమునకు పేరుతెచ్చెను. దుర్యోధనుడు పుట్టి కౌరవ కులమును పాడుచేసెను. ఈ ప్రపంచములో పుణ్యము, పాపము అనునవి యీ విధముగనే ఉండును.

శ్రీరామో రామభద్రశ్చ రామచన్ద్రశ్చ శాశ్వతః,
రాజీవలోచనః శ్రీమాన్ రాజేన్ద్రో రఘుపుజ్గవః.

రాముఁడు - 1.రఘురాముడు, 2.బలరాముడు, 3.పరశురాముడు.
మహారాజులు - వీరు పదునార్గురు :- గయుడు, అంబరీషుఁడు, పృథువు, మరుత్మంతుడు, మరుదత్తు, మహోత్రుడు, పరశురాముడు, శ్రీరాముడు, దిలీపుడు, నృగువు, రంతిదేవుడు, యయాతి, మంధాత, భగీరథుడు, శశిబిందువు, అనంగుడు.

అవనివిభుండు నేర్పరియై చరియించినఁ గొల్చువార లె
ట్లవగుణులై ననేమి? పనులన్నియుఁజేకురు వారిచేతనే
ప్రవిమల నీటిశాలియగు రామునికార్యము మర్కటంబులే
తవిలియొనర్పవే జలధిదాటి సురారులద్రుంచి, భాస్కరా.
తా. రాజనీతి విశారదు డగు రాముని యొక్క పనిని వానరులే(కోతులే) పూనుకొని సముద్రమును దాటి రాక్షసులను చంపి, నెరవేర్చినవి. అట్లే రాజగు వాడు మిక్కిలి నిపుణతగా సంచరించినచో అతనిని గొల్చు సేవకులు మొదలుగావా రాయన పనిని యధావిధిగా నెరవేర్చుదురు.

పూర్వగాథ :- రాము డరణ్య వాసము చేయుచుండగా నొకనాడు రావణుడు మాయవేషమున రామునికిఁ తెలియకుండగా సీతనుగొనిచని తన లంకయందుంచెను. రాజనీతి గల రాముడు సుగ్రీవాది వానరుల  తోడనే సముద్రము దాటి, వారి సహాయముననే తిరిగి సీతనుకొని అయోధ్యకుఁజని సుఖముగా నుండెను. 

రామరాజ్యము - రాముని రాజ్యము సుఖమైన రాజ్యమని వాడుక యందలి యర్థము.

రామాయణము - రఘువంశీయుడైన శ్రీరామచంద్రుని కథను తెల్పు పుణ్యకావ్యము. (శ్రీరామచంద్రుని భగవ దవతారముగ హిందువులు భావించుచుందురు. వాల్మీకి మహర్షిచే రచింపబడిన ఈ గ్రంథము క్రీ. పూ. 2530-1950 ప్రాంతములలో రచింపబడినదిగా చరిత్రకారులు భావించు చున్నారు. రామాయణము వలన మనకు ఆర్యులు మొదటిసారిగా వైదిక ధర్మమును, సంస్కృతిని దక్షిణాపథమున వ్యాపింప జేసినట్లు తెలియుచున్నది.)   

కాండము - 1.గ్రంథభాగము, కావ్యపరిచ్ఛేదము (రామాయణమునందు షట్కాండములు గలవు) 2.సమూహము, 3.బాణము, 4.జలము, 5.ఈనె, 6.బోదె, 7.గుఱ్ఱము(గుఱ్ఱము - అశ్వము), 8.ఏకాంతము, 9.సమయము.
కాండత్రయము - 1.జ్ఞానము, 2.కర్మ, 3.ఉపాసన.
ఉత్స్వేదనము - (వృక్ష.) ఆకుల నుండికాని, కాండమునుండి కాని నీరు ఆవిరిరూపమున బయటికిపోవుట (Transpiration).

అనుసంధానము - 1.(బాణము మొ.వి.)కూర్చుట, 2.భక్తి(గ్రంథముల)పఠనము, 3.(మంత్రాదుల) చింతనము.

రమ్యగుణధామ రంజిత రామనామ
శక్తిహితకామ పోషిత సర్వసామ
కామ్యపరిణామ బుద్ధివికాస సోమ
సిరుల నిడుము వేదాద్రి లక్ష్మీనృసింహ!

సీత - 1.శ్రీరాముని భార్య(అతిరూపవతి, మహాపతివ్రత), 2.నాగటిచాలు, 3.ఆకాశగంగ. 
జానకి - జనకుని కూతురు, సీత.
అయోనిజ - గర్భమున పుట్టని స్త్రీ.
శీత - నాగటిచాలు, రూ.సీత; వరజు - నాగటి చాలు, సీత.
ఆకాశగంగ - మిన్నేరు, 1.మందాకిని, 2.పాలవెల్లి(Milkyway).
మందాకిని - 1.గంగ, 2.అరువదేండ్ల స్త్రీ.
పాలవెల్లి - 1.పాలసముద్రము, 2.పాలపుంత.
మిన్నువాఁక - ఆకాశగంగ, మిన్నుకొలను.

శీత - నాగటిచాలు, రూ.సీత.
నాఁగటి (ౘ)చాలు పేరి యతివ(అతివ - స్త్రీ) - సీత.
శీతకరుఁడు - చంద్రుడు, చలివెలుగు.
శీతభానుఁడు - చంద్రుడు; శీతాంశుఁడు - చంద్రుడు.
శీతమయూఖుఁడు - చంద్రుడు, వ్యు.చల్లని కిరణములు కలవాడు.    

ఉరుబలశాలి నంచుఁ దనునొల్లని యన్యపతివ్రతాంగనా
సురతముఁగోరునేని కడసుమ్మది భూతికిఁ, బ్రాణహానియౌ,
శిరములు గూల రాఘవునిచే దశకంఠుడు ద్రుంగిపోవడే
యెఱుఁగక సీత కాసపడి యిష్టుల భృత్యులఁగూడి, భాస్కరా.
తా. రావణుడు పతివ్రతయగు సీతను గొనివచ్చి పుత్రమిత్ర బాంధవాదుల తో సహా రామునిచే మృతి నొందెను. పతివ్రతయగు పర స్త్రీ సాంగత్య మపేక్షించువాడా(అపేక్ష - కోరిక, కాంక్ష) విథముగనే నశించును.       

కుశుఁడు - శ్రీరామ చంద్రుని జ్యేష్ట పుత్రుడు.  స్వతనయ కుశలవ పండిత రామ్|

వితరసి దిక్షు రణే దిక్పతికమనీయమ్, దశముఖమౌళిబలిం రమణీయమ్|
కేశవ! ధృత రఘుపతివేష! జయ జగదీశ! హరే! ||      

8. పుష్యమి - పుష్యమి నక్షత్రములో భరతుడు, దశరథ కుమారుడు జన్మించెను(మీన లగ్నం). భరత ప్రాణప్రియకర రామ్| భరతార్పిత నిజపాదుక రామ్|

రామరాజ్యము - రాముని రాజ్యము సుఖమైన రాజ్యమని వాడుక యందలి యర్థము. భరతుని పట్టణము, రాముని రాజ్యము సుఖప్రదములే. రాముని వంటి రాజుంటే, ఆంజనేయుని వంటి బంటు వుంటాడు.

పుష్యే తు సిద్ద్యతిష్యా :
పుష్ణాతి అభిలషితమితి పుష్యః పుష్యంత్యస్మి న్నర్థా ఇతి వా పుష్యః, పుష పుష్టౌ - కోరికను వృద్ధిఁబొందించునది.
సిద్ధ్యం త్యస్మిన్నర్థా ఇతి సిద్ధ్యః - దీనియందు ప్రయోజనములు సిద్ధించును గనుక సిద్ధ్యము.
సాధ్నోతి వాంఛిత మితి సిద్ధః - కోరికను సాధించునది.
తుష్యం త్యస్మి న్నర్థసిద్ధయే ఇతి తిప్యః తుష తుష్టౌ - దీనియందు కార్యసిద్ధి కొఱకు సంతోషింతురు.
త్వేషత ఇతి వా తిప్యః త్విష దీప్తౌ - ప్రకాశించునది. ఈ మూడు పుష్యమీ నక్షత్రము పేర్లు.

బృహస్పతిః ప్రథమం జాయమానః | తిష్యం నక్షత్రమభి సంబభూవ | శ్రేష్ఠో దేవానాం పృతనాసుజిష్ణుః | దిశోను సర్వా అభయన్నో అస్తు | తిష్యః పురస్తాదుత మధ్యతో నః | బృహస్పతిర్నః పరిపాతు పశ్చాత్ | బాధేతాం ద్వేషో అభయం కృణుతామ్ | సువీర్యస్య పతయస్స్యామ ||6||   

బృహస్పతి - 1.సురగురువు, 2.గురుడు.
సురచార్యుఁడు - బృహస్పతి.
గురుఁడు - గురువు, బృహస్పతి, (Jupiter).
గురువు - 1.ఉపధ్యాయుడు, 2.కులము పెద్ద, 3.తండ్రి, 4.తండ్రితో బుట్టినవాడు, 5.తాత, 6.అన్న, 7.మామ, 8.మేనమామ, 9.రాజు, 10.కాపాడువాడు, చూ.గురుఁడు. 

ప్రజాపతేరంగిరసః స్వధా పత్నీ పితౄ నథ|
అథర్వాంగిరసం వేదం పుత్రత్వే చాకరోత్సతీ|

జీవాత్మ - దేహి(దేహి - దేహము గలవాడు), జీవుడు.
జీవుఁడు - 1.ప్రాణి(శరీరి - ప్రాణి), 2.బృహస్పతి.
జీవి - జీవించువాడు, వి.ప్రాణి.
ప్రాణి ఏకాంతరోత్త్పత్తిక్రమము - (జీవ.) ప్రాణి జీవమున లింగ సంబంధమును, లింగసంబంధము కానిదియునగు రెండు దశలు నొకదాని తరువాత నొకటి వచ్చుట ((Alternation of generations).

అంతర్యామి - లోపల నుండువాడు, వి.1.పరమాత్మ, 2.జీవాత్మ.
అంతరాత్మ - (వేదాం.) 1.జీవాత్మతో గూడియుండు పరమాత్మ, 2.మనస్సు.

జీవుడు కర్మాధీనుడు. బ్రతకడానికి కాని, చావడానికి కాని జీవుడు కర్తకాడు. తోడు లేకపోయినా జీవికి దైవబలం ఒకటి వుంటే లోకమంతా ఎత్తి వచ్చినా ఏమీ చెయ్యలేదు......

ఆత్మ - 1.పరమాత్మ, 2.జీవాత్మ, 3.దేహము, 4.స్వరూపము, 5.మనస్సు, 6.తాను, 7.బుద్ధి, 8.స్వభావము, 9.హృదయము, రూ.ఆత్మము.
ఆత్మభువు - 1.బ్రహ్మ, 2.ఈశ్వరుడు, 3.విష్ణువు, వ్యు.తనకుతానే పుట్టినవాడు, 4.మన్మథుడు, వ్యు.మనస్సు నుండి పుట్టినవాడు, 5.కొడుకు, వ్యు.దేహము నుండి పుట్టినవాడు, 6.బుద్ధి, 7.కూతురు.
ఆత్మజ - 1.కూతురు, 2.బుద్ధి.
ఆత్మజుఁడు - 1.కొడుకు, 2.మన్మథుడు.

పుష్యము - ఒక నక్షత్రము, పౌషమాసము.
పౌషము - పుష్యమీ నక్షత్ర సహిత పూర్ణిమగల నెల, పుష్యమాసము. పుష్యమాసంలో పూసలు గుచ్చేపాటి పొద్దేనా ఉండదు.
తైషము - పుష్యమాసము.
అంగీరస - 1.ప్రభవాది షష్ఠి సంవత్సరములలో ఒకటి, 2.పుష్యమీ నక్షత్రము.     
అంగిరసుఁడు - 1.అంగిరుని పుత్త్రుడు, బృహస్పతి, 2.జీవాత్మ(దేహి, జీవుడు) రూ.అంగిరసుడు.

తిష్యః పుష్యే కలియుగే :
తిష్యశబ్దము పుష్యనక్షత్రమునకును, కలియుగమునకును పేరు. త్వేషతే తిష్యః త్విష దీప్తౌ. ప్రకాశించునది. "తిష్యా త్వామలకీ స్త్రియా"మితి శేషః. కలి - 1.కయ్యము, కలియుగము, 4,32,000 సంవ. ల కాలము.

కయ్యము - జగడము, యుద్ధము. 
ౙగడము - కలహము, యుద్ధము, సం.ఝకటః.
కలహము - సమరము, వికృ.కయ్యము.
సమరము - యుద్ధము, వ్యు.మరణముతో కూడినది.
సంయుగము - యుద్ధము.
యుద్ధము - 1.కయ్యము, 2.పోరు. పోరు నష్టం పొందు లాభం.
కయ్యపుదిండి - (కయ్యము + తిండి) కలహభోజనుడు, నారదుడు.
ముళ్ళయతి - నారదుడు, సన్న్యాసి (ముడులు పెట్టుయతి.)
ముళ్ళమాటలు - కలహపుమాటలు.

ఆరివేరము - విరోధము, కలహము, సం.అరివీర్యమ్.
ఆరివేరపుఁదపసి - కలహప్రియుడగుముని నారదుడు.

చతుర్థే పి యుగే కలిః : కలిశబ్దము కలియుగమునకూ, అపిశబ్దము వలన కలహమునకును పేరు.
కల్యన్తే స్నిన్మితి కలిః. పు. కల కిల క్షేపే. - దీనియందు ద్రొబ్బఁబడుదురు. ద్రొబ్బు - క్రి. పడదోయు.(బడుదురు)

కర్మయుగము - కలియుగము.
కర్మసాక్షి - సూర్యుడు, వ్యు.జీవుల కర్మలకు సాక్షియైనవాడు.

గీతావాద్యే తధానృ త్యే సంగ్రామే రిపు సంకటే|
ఆహారే వ్యవహారే చ త్యక్త్వా లజ్జాం సుఖీభవేత్||
తా. సంగీతము పాడునపుడు, వాద్యము వాయించునపుడు, నాట్య మాడునపుడు(నాట్యము చేయునపుడు), శత్రువులతో బోరునపుడు, భోజనము(ఆహారము, సాపాటు)చేయునపుడు, వ్యవహార మాడునపుడు సిగ్గు విడిచిన సుఖము గల్గును. – నీతిశాస్త్రము

తొండరూపు రిక్క - పుష్యమీ నక్షత్రము.

అండజము - 1.పక్షి, 2.చేప, 3.పాము, 4.తొండ, వ్యు. గ్రుడ్డు నుంచి పుట్టినది.
సరీసృపములు - (జం.) చల్లని నెత్తురు చర్మముపై పెంకువలె నుండు గట్టి నిర్మాణములు, ఊపిరి తిత్తులు, రెండు బృహద్దమన చాపములుగల పృష్ట వంశిన జంతువులు (Reptilia). ఉదా. బల్లి, తొండ, మొసలి, పాము, తాబేలు మొ.
సరీసృపము - పాము, ప్రాకుడు జంతువు.

ఆర్కియోప్టెరి - (జం.) (Archaeopteryx) పక్షి జాతులలో ఒకటి, (పరిమాణములో సరీసృపముల నుండి పక్షులు వచ్చిన వని చెప్పుటకు ఇది యొక తార్కాణము.) 

గుడ్దు - (వ్యావ.) 1.అండము, 2.సున్న.
అండము - 1.గ్రుడ్డు, 2.వృషణము, (జీవ.) 3.వీర్యము, శుక్లము (ovum).
గ్రుడ్డు - 1.కనుగ్రుడ్డు, 2.పక్షుల అండము, విణ.గ్రుడ్డితనము.

తొండ - సరటము; సరటము - తొండ; జౌహకము - తొండ.
కృకలాసము - ఊసరవెల్లి, తొండ, రూ.కృకలాళము, వ్యు.కంఠముతో ఆడునది.
ఊసరవెల్లి - మూడు వన్నెలతొండ, బింబకము (రంగులు మార్చు తొండ).
బహురూపము - ఊసరవెల్లి. తొండ ముదిరి, ఊసరవెల్లి అయినట్లు.
చిత్రబింబము - ఊసరవెల్లి.

సరటః కృకలాస స్స్యాత్ :
సతీతి సరటః సృ గతౌ - చరించునది.
కృకేన గళేన లసతీతి కృకలాసః లస శ్లేషణ క్రీడనయోః - కంఠముతో నాడునది. ఈ రెండు తొండ పేర్లు.

కృకవాకువు - 1.కోడి, 2.నెమలి, వ్యు.తలయెత్తి కూయునది, 2.మైలచాయ తొండ, సరటము.
కృకవాకుధ్వజుఁడు - కుమారస్వామి.

కృకవాకు స్తామ్రచూడః కుక్కుట శ్చరణాయుధః :
కృకేన శిరోగ్రేణవక్తీతి కృకవాకుః. ఉ.పు. వచ పరిభాషణే. - తలయెత్తి కూయునది.
తామ్రవర్ణా చూడాస్యేతి తామ్రచూడః - తామ్రవర్ణమైన చుంచుగలది.
కుకు ఇతి శబ్ద ముచ్చారయన్ కుటతీతి కుక్కుటః. కుట కౌటిల్యే - కుకు అను శబ్దమును బలుకుచు వక్రముగాఁ బోవునది.
చరణా వే వాయుధం యస్య సః చరణాయుధః - కాళ్ళే ఆయుధముగాః గలది. ఈ నాలుగు 4 కోడి పేర్లు.

తామ్రచూడము - కోడి.
కుక్కుటము - 1.కోడి, 2.కపటము, 3.కుక్క, 4.మిడుగురులు. పరిప్లవము - నీరుకోడి, విణ.కదలునది.

పొదుగుపెట్టె - (వ్యవ.) కోడి గ్రుడ్లను వేడిమిచే పొదుగుట కుపయోగించు పెట్టె (Incubator).
కుక్కుటపాలనము - (వ్యవ.) గుడ్ల కొరకు, మాంసము కొరకును, వినోదముల కొరకును కోళ్ళను పెంచుట, కోళ్ళ పెంపకము (Poultry keeping). కోడిగుడ్డు మీద ఈకలు పీకేరకం. కోడుగ్రుడ్డు పగులగొట్టుటకు గుండ్రాయి కావలెనా?  

కోడి నలుపైనా, ఎరుపైనా గ్రుడ్డు తెలుపే. కోడిపెట్ట యెక్కడున్నా గుడ్లమీదనే ధ్యానము. గుడ్లను అమ్మకపోతే కోడిపిల్లలు కావలసినన్ని.    కోడిపిల్ల మీద పందిపిల్ల బలాదూర్. 

ధవతము - కోడి గ్రుడ్డులోని తెల్లని సొన (Albumen). 
గిజరు - 1.పండులో నుండు గుంజు, పేసెము, 2.కోడిగ్రుడ్డులోని పచ్చసొన, రూ.గిజరు.
పేసెము - పండ్లలోని గుజ్జు, సం.పేశీ, పేశిః.

కోడి - అజ్జవాలు, సం.కుక్కుటః.
అజ్జ(ౙ)వాలు - కోడి, చరణాయుధము.
చరణాయుధము - 1.కోడి, అజ్జవాలు. 

నఖరాయుధము - కోడి, వ్యు.గోరే ఆయుధముగా కలది.
నఖము - గోరు, రూ.నఖరము.
పునర్నవము - గోరు, వ్యు.తీసివేసినను మరల వచ్చును.
గోరు - 1.నఖము, 2.ఒకానొక చోర సాధనము, విణ.అల్పము, సం.ఖురః. గోరుతో పోయేది, గొడ్డళ్ళ వరకు తెస్తే ఎల్లా?

నఖవ్రణము - (గృహ.) జట్ట, గోరుచుట్టు, గోరుపుండు, వ్రేలికి చివరవచ్చు కురుపు.  గోరుచుట్టు - గోటికి చుట్టు లేచెడి పుండు. గోరుచుట్టుపై రోకలిపోటు చందాన. గోరంత వుంటే కొండంత చేసినట్లు.     

స్మరాంకుశము - పెంచి దిద్దిన గోరు.

అరె - 1.చెప్పులు కుట్టు సూది, 2.కోడి మున్నగు పక్షుల కాలి వెనుక గోరు, 3.ఒకరకపు బాణము, సం.ఆరా.
ఆర1 - 1.మాదిగవాడు చెప్పులు కుట్టు సూది, 2.(వైద్య.) శస్త్రములలో ఒకటి, 3.గుఱ్ఱములను తోలు కొరడా.
ఆర2 - సంభోధనమున బహువచనముందు వచ్చు ఆగమము, ఉదా.జనులారా, మగువలారా మొ.వి, రూ.ఆరా.

దాలాతపః ప్రేతధూమో వర్జ్య భిన్నంతథాసనం|
వచ్ఛింద్యాన్నఖరోమాని దంతైర్నోత్పాటయేర్నఖాన్||
తా. లేత యెండయును, పీనుగుమీది పొగయును, విఱిగిన పీటయును వర్జింపదగును(విడువదగినవి) , గోళ్ళను, వెంట్రుకలను గిల్లరాదు, పండ్ల (దంతము)చేత గోళ్ళను గొఱుక(కొరక)రాదు. - నీతిశాస్త్రము    

ఆత్మఘోషము - 1.కాకి, 2,కోడి, 3.ఆత్మస్తుతి.
వికత్తనము - ఆత్మస్తుతి.
అహం కేంద్రకత - తన్నుతాను పొగడుకొనుట, ఆత్మస్తుతి (Egocentra- lism).

పుంజు - 1.కోడిపుంజు, 2.కాలజ్ఞము.
కాహళము - 1.కోడిపుంజు, 2.శబ్దము, 3.బాకా ఊదెడు కొమ్ము.
కాలజ్ఞము - 1.కోడి, 2.కోయిల. కోకిలము - కోయిల.
కాలజ్ఞుఁడు - జ్యోస్యుడు; కార్తాంతికుఁడు - జ్యోస్యుడు.
జ్ఞాని - 1.జ్యొస్యుడు(జ్యోతిషికుఁడు - జ్యోస్యుడు), 2.కోడి, విణ.తెలివి గలవాడు.

దైవజ్ఞుఁడు - 1.జ్యోస్యుడు, 2.గణకుడు.
గణకుఁడు - 1.జ్యోస్యుడు, 2.కరణము.
కరణము1 - 1.గణకుడు, 2.కారణము, 3.పని, (త్రికరణములు - మనస్సు, వాక్కు, శరీరము).  
కరణము2 - (వ్యాక.) పనిని సిద్ధింప చేయుటయందు ఉపయోగించు సాధనము, ఉదా. కత్తిచేత ఖండించెను, ఖండించుట అనెది పనిని సిద్ధింప చేయుట యందు కత్తి ముఖ్య సాధనము కావున కత్తి కరణము. 
గణనము - (గణి.) లెక్కగట్టుట, లెక్కపెట్టుట (Calculation).
గణపతి - వినాయకుడు.

గణము - 1.గుంపు, సమూహము, 2.సేనలో ఒక భాగము, 3.వర్ణముల సమూహము, 4.గురులఘు వర్ణముల కూడిక కలది.
గణనాయిక - గౌరి, పార్వతి(శివుని సన్నిధి నందు దేవిస్థానం పార్వతి).

(ౙ)జ్యోసి - జోస్యుడు, స.జౌతిషకః.
జోస్యము - జ్యోతిశ్శాత్రము, సం.జౌతిషమ్.

కన్నెము - కోడి గుండెకాయ.
విష్కిరము - 1.పక్షి, 2.కోడి, 3.నెమలి.
పక్షి - (పక్షములు గలది) పులుగు(పులుఁగు - పిట్ట).

శిఖి - 1.అగ్ని, 2.నెమిలి, 3.కోడి, 4.చెట్టు, 5.బాణము.
శిఖివాహనుఁడు - కుమారస్వామి.

శిఖండి - 1.ధృష్టద్యుమ్ముని అన్న, 2.నెమిలి, 3.నెమలిపురి, 4.కోడి, 5.బాణము.

నెమిలి - మయూరము, రూ.నెమ్మిలి(నెమ్మిలి - నెమ్మలి).
మయూరము - 1.నెమిలి, 2.నెమిలి జుట్టు.
నెమ్మి - 1.ప్రేమ, 2.నెమ్మది, 3.సంతోషము, 4.క్షేమము, 5.నెమిలి, వై.వి. 1.తినాసవృక్షము, 2.బండి చక్రముకమ్మి, సం.నేమిః.
నెమ్మిరౌతు - కుమారస్వామి.

కృకము - కంఠనాళము, కంఠపు బుడిపి, కుత్తుక. 
కుతుక - గొంతు, రూ.కుతుక, కుత్తుక.
గొంతు - 1.కుత్తుక, 2.కంఠధ్వని, రూ.గొంతుక, సం.కంఠః.
కంఠ్యము - కంఠము నందు పుట్టునది, (వ్యాక.) అ, ఆ, క, ఖ, గ, ఘ, జ, హః అను ధ్వనులు.

ఉదానః కంఠదేశస్థః : ఉదానము, కంఠస్థానము నందుండి భాషణాదులఁ బుట్టించునది.
ఉదానము - 1.బొడ్డు, Navel 2.కంఠము(throat) నందలి గాలి 3.ఒకానొక పాము.

గ్రీవ - 1.కంఠము, 2.మెడనరము, రూ.గ్రీవము.
గ్రీవము - 1.కిరణము, 2.కంఠము.

శిరోధి - మెడ.
మెడ - కంఠము, రూ.మెడకాయ.
కంఠము - Throat 1.మెడముందరి భాగము, కుత్తుక, 2.కుత్తుక యొక్క ధ్వని, 3.సమీపము.
కంధరము - 1.కంఠము, 2.మెడ, 3.మబ్బు.
మబ్బు - 1.మేఘము, 2.చీకటి, 3.అజ్ఞానము.

సమర్యాదము - సమీపము, విణ.మర్యాదతో కూడినది.

కంఠస్థము - కంఠపాఠముగా వచ్చునది.
కంఠోక్తి - 1.గట్టిగా జెప్పుట 2.స్పష్టముగా జెప్పుట.
కంఠేకాలుఁడు - శివుడు, వ్యు.కంఠము నందు నలుపు కలవాడు. నీలకంఠుఁడు - శివుడు. 
శితికంఠుఁడు - శివుడు, వ్యు.నల్లని కంఠము గలవాడు.
శితి - 1.తెల్లనిది, 2.నల్లనిది.

శితిః కృష్ణవర్ణః కంఠో యస్యసః శితికంఠః - నల్లని కంఠము గలవాడు.
శితి కంఠే యస్యేతి వా - కంఠమున నలుపు గలవాఁడు.

చాలఁ బవిత్రవంశమున సంజనితురిడగునేని యెట్టి దు
శ్శీలునినైనఁ దత్కులవిశేషముచే నొకపుణ్యపు డెంతయున్
దాలిమి నుద్ధరించును, సుధానిధిఁబుట్టగఁగాదె, శంభుడా
హాలహలానంబు గళ మందు ధరించుటఁబూని, భాస్కరా.
తా. మున్ను సురాసురులు పాలసముద్రము మధింపగా అందుండి పుట్టిన హాలహాల(పాలసముద్రమున పుట్టిన విషము)మనెడి యగ్నిని శివుడు తన కంఠ మందు ధరించెను. అది ఆ (య)అగ్ని గొప్పతనము కాదు, అది పుట్టినట్టి పాలసముద్రము యొక్క గొప్పదనము చేతనే. అట్లే, మంచి వంశమున బుట్టిన వారు నీచుడైనను వానిని ఆ కులము యొక్క ఔనత్యమును దలంచియే సజ్జనులు కాపాడుదురు గాని ఆ నీచుని జూచికాదు.

సప్తపథ - (జంతు.) గళము, నోరు, గొంతుగొట్టము, నిగళము(Pharynx), ఈ రెంటికిని మధ్య నున్న అన్నవాహిక యొక్క భాగము (Oesophagus)ముక్కు నోటిద్వారము కలియు ద్వారము, Throat. నామగుంట - గొంతుక క్రింది పల్లము, గళగర్తము.
వావిక - కుత్తుక మొదటగల గుంట.

కణ్డో గళః :
కణతి ధ్వనతి కణ్ఠః కణ శబ్దే. - పలుకునది.
గళ త్యనేన గళః. గళ అదనే. - దీనిచేత మ్రింగుదురు. ఈ రెండు కుత్తుక పేర్లు.

గళము - 1.కుత్తుక, 2.ఒకానొక వాద్యము.
గళసంబంధము - (జం.) గొంతుతో సంబంధము కలది, కూడినది (Phanyngeal).
గళగ్రంధి - (జం.) ద్విత సాధనమునకు గళగ్రంధి(కప్ప) (Hyoid apparatus) ద్వితసాధనము గాని, సర్వపేటికకుగాని ఇరువైపుల నుండు అంతస్స్రావ గ్రంధి(Thyroid gland) దీనినుండి జలతిగ్మి (ThyroXin) అనున్స్రావము ఊరును. కాకళము, (గృహ.) గవడబిళ్ళలు లేక గాలిబిళ్ళలు అనెడివ్యాధి (Mumps).
గళగండము - కండమాల, మెడ చుట్టును గడ్డలు లేచు వ్యాధి, (గృహ.) అంగుడువాపు, ఒక తీవ్ర కంఠవ్యాధి, (ఇది విషకంఠ జ్వరము) (Diphtheria). 

నాళరహిత గ్రంథులు - (గృహ.) వాహికలు లేని గ్రంథులు (Ductless glands), ఉదా.పిట్యుటరీ, థైరాయిడ్ మొదలగు గ్రంథులు.

అంటుమెడ - అణగినమెడ, పొట్టిమెడ.

అంగిలి - లోకుత్తుక.
అంగిటిముల్లు - కుత్తుకలో కలుగు రోగము, గళ్వాకురము.
కంఠబిలము - గళమునుండి శ్వాస నాళికలోనికి పోవు ద్వారము (Glottis).

గళశుండిక - చిరునాలుక, కొండనాలుక.
ఘంటిక - 1.చిరుగంట, 2.కొండనాలుక, (గృహ.) చిరునాలుక (Epiglottis). 
సూన - 1.కూతురు, రూ.ప్రసూన, 2.కొండనాలుక, 3.వధస్థానము.
ఆత్మజ - 1.కూతురు, 2.బుద్ధి. కొండనాలికకి మందేస్తే ఉన్న నాలిక ఊడిండట.

నోరు - 1.ముఖద్వారము, 2.వదనము.
వదనము - నోరు, ముఖము.
ముఖము - 1.మొగము, 2.నోరు, 3.మాట, 4.ముందటి భాగము.
ఆస్యము - 1.ముఖము, 2.నోరు, విణ.1.నోటనున్నది, 2.ముఖమున ఉన్నది.
ముఖకుహరములు - (జం.) నోరు (Buccal cavity).
ముఖశ్వసనము - (జం.) నోటితో గాలినిపీల్చి వదలివేయుట (Buceal respiration).
ముఖవలయము - (జం.) నోరుచుట్టును ఉండు ప్రదేశము (Peristome).
ముఖపాకము - (గృహ.) నాలుక పూత (Red-tongue) విటమిన్ 'B 12' లేక  ‘డి ' లోపము వలన కలుగు వ్యాధి (Stomatitis).

నోరుమెంగ - మూగ(Dumb).

క్రోవ - 1.సరము, 2.బిడ్డలకు గొంతుక యందు కలుగు రోగము.

స్వరపేటిక - (జం.) శబ్దమును ఉత్పత్తి చేయు అవయములు గల గది వంటిభాగము (Larynx) సం.వి. (గృహ.) ఇది గొంతులో కొండనాలుకకు క్రింది భాగమునకు గలదు. ఇది మనుష్యులకు మాటలాడుటకు ఆధారమై యుండును. (Voice box).
ముద్రాకాస్థి - (జం.) కప్పయొక్క స్వరపేటికలో ఉన్న రెండు మృదులాస్థి నిర్మాణములలో నిది యొకటి (Cricoid cartilage). రెండవది దర్వీకాస్థీ (Arytenoid cartilage).
దర్వికాస్థులు - (జం.) స్వరపేటికలో ముద్రాకాస్థి వలయముచే చుట్టబడి అర్థ చంద్రాకార కవాటమువలె నుండు కోమలాస్థి నిర్మాణములు (కఫ్ఫ) (Arytenoid cartilage).
కోమలాస్థి - (జం.) సంకోచ వ్యాకోచ శక్తిగల సున్నితమయిన (జంతు) సంబంధమగు, ఎముకవంటి పదార్థము (Cartilage).

పొరబారుట - (గృహ.) గొంతుకపడుట, ఆహారము గాలిగొట్టములొనికి పోయినచో కలుగుస్థితి (choking).

ఆహారనాళిక - (జం.) ఆహారపు గొట్టము, గొంతునకును అన్నకోశము నకు మధ్యనున్న గొట్టము (Aesophagus). 

నిగళము - (జం.) అన్నవాహికలో గళము తరువాత నుండు భాగము (Gullet or Oesophagus), సం. వి.1.ఏనుగు కాలి సంకెల, 2.సంకెల, రూ.నిగడము.  

త్రిపది - 1.ఏనుగు కాలి సంకెల, 2.గాయత్రి.
అందుకము - 1.అందె, 2.ఏనుగు సంకెల, 3.సంకెల.
తోడా - 1.బిరుదుగా వేసిన హస్తభూషణము, 1.అందె.
మంజీరము - అందె; అందె - అందియ.
అందియ - 1.స్త్రీలు కాలియందు ధరించు నగ, నూపురము, 2.బిరుదు చిహ్నముగ కాలికి తొడుగుకొను నగ, రూ.అందె, సం.అందుః.
అందువు - 1.ఏనుగు కాలికి గట్టెడు గొలుసు, 2.అందె, రూ.అందుగు.
అందుగు - (వృక్ష.) పల్లకి, చిల్లచెట్టు, రూ.అందువు.
గొలుసు - 1.మెడను వ్రేలాడు నగ, 2.ఏనుగు కాలికి కట్టెడు సంకెల, 3.సంకెల. 
తులాకోటి - అందె; నూపురము - అందె.
సంకెల - సంకలియ, సం.శృంఖలా.

గాయత్రి - 1.సంధ్యావందన సమయమున జపించు ఒకానొక మంత్రము, 2.సంధ్యావందన సమయమున ఉపాసింపపడు దేవత, 3.పాదమునకు ఆరేసి అక్షరములు గల ఒక వైదిక చ్ఛందస్సు. 

మంత్రము1 - 1.గాయత్రి, మొ.వి. 1.రహస్యము, 2.అధర్వణ వేదము.
రహస్యము - ఏకాంతము, విణ.దాచదగినది.
ఏకాంతము - 1.మిక్కిలి, 2.ఇద్దర కంటె ఎక్కువ జనములేనిది (చోటు), 3.రహస్యము. 
మంత్రము2 - 1.ప్రస వోపాయము, 2.జాలవిద్య.
జాలవిద్య - గారడీ విద్య, ఇంద్రజాలము.
ఇంద్రజాలము - 1.కనుకట్టు విద్య, 2.మాయ, 3.మోసగించుట. 

నాన్నోదకసమం దానం, నద్వాదశ్యాః పరంవ్రతమ్|
నగాయత్ర్యాః పరంమంత్రం, సమాతుర్దైవతంపరమ్|| 
తా. అన్నోదక దానముతో సమానమైన దానమును, ద్వాదశివ్రతముకంటె నెక్కువైన వ్రతమును, గాయత్రీ మంత్రముకంటె శ్రేష్ఠమైన మంత్రమును, తల్లికంటె నితర దైవమును లేదు. - నీతిశాస్త్రము

గార్గ్యప్రియా గురుపదా గుహ్యలింగాంగధారిణీ,
సావిత్రీ సూర్యతనయా సుషుమ్నానాడి భేదినీ. -10శ్లో 

నిగరణము - 1.మ్రింగుట 2.కంఠము.
నిగరము - మ్రింగుట, వై.విణ. శ్రేష్ఠము.

గ్రుక్క - 1.మ్రింగుట, 2.గుటక(గుటక – గ్రుక్క), 3.ఊపిరి, 4.కంఠనాళ రూపమగు పరిమాణము.
గ్రుక్కలుమ్రింగు - 1.అపేక్షించు, 2.సంకోచించు, అనుమానించు, రూ.గ్రుక్కిళ్ళు మ్రింగు.

ఊపిరి - శ్వాసము, ఊర్పు.
ఊపిరికుట్టు - ఊపిరి పీల్చునపుడు బాధ కలిగించెడి ఒక వ్యాధి, యౌకము.
యౌకము - ఊపిరికుట్టు.

Dyspha’gia - మ్రింగలేక పోవుట, కంఠ కర్ణ నాళము.
కంఠ కర్ణ నాళము - (జం.) నోటిలోనుండి కర్ణభేరి లోపలి వైపునకు పోవు గొట్టము (Eusta chiantube).
కంఠరోహిణి - ఒకరకము అంటు వ్యాధి. 
కంఠమాల - మెడచుట్టు గడ్డలు లేచెడు తెవులు, రూ.గండమాల. 
గండమాల - గలగండ మనురోగము, మెడచుట్టును వ్రణములు లేచెడి ఒక వ్యాధి (గృహ.)కంఠకణత పెరిగిన తైరాయిడ్ గ్రంథి, కంఠగ్రంధి పెరుగుట (Goitre).
కంఠశోషణము - 1.కుత్తుక ఎండుట, 2.వ్యర్థ సంభాషణము.
Dyspha’gy – difficulty in swallowing.  
Dyspho’nia - నోటితో మాట్లాడుట కష్టముగా నుండుట, difficulty in producing sounds.

ప్రాణగొడ్డము - ప్రాణహింసకము, సం.ప్రాణకుట్టః.
గొడ్దగము - బాధకము, సం.కుట్టకమ్.  
కుట్టుసురు - (కుఱు+ఉసురు) కొన ప్రాణము.
కొఱప్రాణము - కుట్టుసురు, కొనయూపిరి. 

వాయునోత్ర్కమతోత్తారః కఫసంరుద్ద నాడికః|
కాసశ్వాసకృతాయాసః కంఠే ఝురఝురాయతే|

Death-rattle -చనిపోవు సమయమున గొంతులో పుట్టెడు గురగుర శబ్దము.  

ముప్పునఁ గాలకింకరులు ముంగిటవచ్చినవేళ, రోగముల్
గొప్పరమైనచోఁ గఫము కుత్తుకనిండినవేళ, బాంధవుల్
గప్పినవేళ, మీ స్మరణ గల్గునో గల్గదొ నాఁటికిప్పుడే
తప్పకచేతు మీ భజన దాశరథీ కరుణాపయోనిధీ.
తా. శ్రీరామా ముసలితనమువచ్చి నేనున్నచోటికి యమదూతలు వచ్చినపుడు, రోగములు మిక్కిలి ముమ్మురమైనప్పుడు, మరణము సమీపింపఁగా కఫము గొంతుకయందు నిండియున్నప్పును, అప్పుడు చుట్టములు చుట్టును క్రమ్ముకొని యుండగాను, మిమ్ము స్మరించుట నాకు కలుగునో కలుగదో చెప్పజాలను, కనుక ఇప్పుడే తప్పక నిన్ను భజన చేసెదను.

డండపాణి (యముని) బాధ తొలుగుటకు కోదండపాణి (శ్రీరాముని) నాశ్రయించాలి.

పల్లి - 1.ప్రల్లె, 2.దేశము, 3.బల్లి. అందరికి శకునములు పలికిన బల్లి తాను కుడితి గోలెంలో పడినది. 

దైవజ్ఞ - 1.సోదెకత్తె, 2.బల్లి.
యోగిని - 1.సోదెకత్తె, 2.యోగాభ్యాసము చేయు స్త్రీ, వికృ.జోగిణీ.
(ౙ)జోగిని - యోగిని, సోదెకత్తె, సం.యోగినీ.
సోదెకత్తె - సోదె చెప్పునది.
సోదె - రాగలమేలు కీడులను గూర్చిన ప్రశ్నయు, రూ.సోదియ, సం.చోద్యమ్. ఎదేమి చోద్దెమమ్మా!
సోదేము - చోద్యము, ఆశ్చర్యము, రూ.సోద్దెము, చోద్దెము, సం.చోద్యమ్.

విప్రశ్నికా త్వీషణీకా దైవజ్ఞా -
శుభాశుభ విషయే విశేషతః ప్రశ్నో అస్యా ఇతి విప్రశ్నికా - శుభా శుభ విషయమై విశేషముగా జనులచేతఁ జేయఁబడిన ప్రశ్న గలది.
ఈక్షణం శుభాశుభ దర్శనం. తదస్యా ఇతి ఈక్షణీకా. ఈక్ష దర్శనే. - శుభాశుభములను జూచునది.
దైవం శుభాసుభం జనాతి దైవజ్ఞా. జ్ఞా అవబోధనే. - దైవమనగా శుభా శుభము. దాని నెఱిఁగినది. ఈ మూడు 3 వేల్పుల సానిపేర్లు, సోదెకత్తె.

కోకము - 1.జక్కవ, 2.తోడేలు, 3.కప్ప, 4.బల్లి, 5.ఈత.
ౙక్కవ - చక్రవాక పక్షి, రూ.జక్కువ.
ౙక్కువ - జక్కువపక్షి, సం.చక్రవాకః.
చక్రవాకము - జక్కవ; రథాంగము - 1.రథచక్రము, 2.చక్రవాకము.
ౙక్కవగొంగ(గొంగ - శత్రువు) - చంద్రుడు.
ౙక్కవలఱేఁడు - సూర్యుడు; సూర్యుఁడు - వెలుగురేడు.

తోఁడేలు - 1.వృకము, 2.అడవికుక్క, తూ.తోడేలు.
వృకము - 1.తోడేలు, 2.కుక్క. కుక్క - శునకము, సం.కుర్కురః.
అడవికుక్క - తోడేలు, అరణ్యశునకము. గ్రామమృగము - కుక్క, (గ్రామసింహము).
కుక్కురము - 1.కుక్క, వ్యు.ఎముకలు మొ.ని తెచ్చుకొనునది, 2.మాచిపత్రి.  
ఈహామృగము - 1.తోడేలు, 2.ఒక విధమగు రూపకము (లేడివలె అలభ్యయగు స్త్రీకొరకు కథానాయకుడు వెన్నాడినట్టు వర్ణింపబడిన కథగల నాలు గంకముల నాటకము.)

తోడేలును గొర్రెలమందకు కావలి పెట్టినట్లు. గొర్రెలమంద తడిసిపోయినదని తోడేలేడ్చినట్లు. గొఱ్ఱె ఏడ్చునని తోడేలునకు కనికరమా?

కోక స్త్వీహా మృగో వృకః -
కోకతే వృకతేచ మాంసాదికం కోకః, వృకశ్చ. కుక వృకాదానే. - మాంసాదులను బుచ్చుకొనునది కోకము, వృకము.
మృగానీహతే ఈహామృగః ఈహ చేష్టాయాం. - మృగముల నిచ్ఛయించునది. ఈ మూడు తోఁడేలు పేర్లు.

తోఁడేటి కడుపుమేటి - వృకోదరుడు, భీముడు.
వృకోదరుఁడు - భీముడు.

విలోమము - అవరోహణక్రమము గలది, వి.1.పాము, 2.కుక్క.
అవరోహణక్రమము - (గణి.) వరుస తగ్గుచుపోవు క్రమము (Descending order).
అవరోహణ(ము) - (గణి.) క్రమముగా క్షీణించుట (Descent).  
తలక్రిందు - అధోముఖము, విలోమము, రూ.తలక్రిందు.
పాము - 1.సర్పము, 2.కష్టము, క్రొ.రుద్దు.
కష్టము - 1.దుఃఖము, 2.దోషము, 3.పాపము.
సర్పము - పాము, సప్పము.
గ్రామమృగము - కుక్క, (గ్రామసింహము). 

భేకము - 1.కప్ప, మండూకము, 2.మేఘము.
భేకి - ఆడుకప్ప.
కప్ప - మండూకము; మండూకము - కప్ప.
అహిరము - 1.కప్ప, 2.గాలి, 3.ముంగిలి.
అజిహ్మము - తిన్ననైనది, వి.కప్ప.
అజిహ్వము - కప్ప, విణ.నాలుక లేనిది.  

ఈత - 1.ఈతచెట్టు, 2.ఈదుట, 3.ఈనుట.
ఈఁదు - 1.ఈతచెట్టు, 2.గాలి, 3.తడి, చల్లదనము, క్రి.ఈతకొట్టు, ఈదులాడు.

చక్రము - 1.శ్రీకృష్ణుని ఆయుధము, 2.బండికల్లు, 3.గుంపు, 4.దండు, 5.రాష్ట్రము, 6.కుమ్మరిసారె, 7.నీటిసుడి, 8.జక్కవ.
చక్రాంగము - 1.హంస, 2.జక్కవ.
చక్రపక్షము - హంస.  

9. ఆశ్లేష - పామువలె మెలికలుగా 7 నక్షత్రములుండును.

నడివానకారు - (వ్యవ.) వర్షఋతువు, ఆగస్టు August, సెప్టెంబరు September నెలలు, ఆశ్లేష మఖ, పుబ్బ, ఉత్తర కార్తెలు, ((Mid-rainy season).
కార్తె - సూర్యుడుండు నక్షత్రము, ఉదా. చిత్తకార్తె, స్వాతికార్తె మొ.వి, సం.క్రాంతిః. 

మండలి - 1.సమూహము, 2.పరిషత్తు, 3.సూర్యుడు, 4.పాము.
మండలము - 1.దేశము, 2.పరివేషము, 3.విలుకాడు రెండు కాళ్ళను మండలాకారముగ నుంచి నిలుచుండుట, 4.సూర్యచంద్రబింబములు, 5.సమూహము.
మండలిత రాజ్యములు - (రాజ.) రాజ్య మండలములో సభికత్వము గల రాజ్యములు.
మండలేశ్వరుఁడు - రాజు. 

ఇదగ్ం సర్పేభ్యో హవిరస్తు జుష్టమ్ | అశ్రేషా యేషామనుయంతి చేతః | యే అంతరిక్షం పృథివీం క్షియంతి | తే సస్సర్పాసో హవమాగ మిష్ఠాః | యే రోచనే సూర్యస్యాపి సర్పాః | యే దివం దేవీమనుసంచరంతి | యేషామా శ్రేషా అసుయంతి కామమ్| తేభ్యస్సర్పేభ్యో మధుమజ్జహోమి ||7||  

ఆశ్లేష - ఇరువదియేడు నక్షత్రములలో తొమ్మిదవది.
సప్పపుఁజుక్క - ఆశ్లేష.
ఉరగము - 1.పాము, వ్యు.రొమ్ముతో ప్రాకునది 2.ఆశ్లేషా నక్షత్రము.

ఆశ్లేషము - 1.కౌగిలింత, 2.కూడిక.
శ్లిష్టి - 1.కౌగిలింత, 2.అంటుకొని యుండుట.
శ్లిష్టము - శ్లేషతో కూడినది.

సాంగత్యము - కూడిక; కూడిక - సంయోగము, చేరిక, (Addition).
సంయోగము - కూడిక, సం.వి. (రసా.) 1.రెండు ద్రవ్యముల రాసాయనికముగ నుపయోగించుట (Combination), 2.కొన్ని మూలకముల రసాయన సమ్మేళనమువలన నేర్పడిన పదార్థము (Compound).
చేరిక - 1.కూడిక, 2.సమీపము; సమీపము - చేరువ.
సమర్యాదము - సమీపము, విణ.మర్యాదతో కూడినది.

శ్లేష - (అలం.) 1.ఒక అలంకారము కావ్యగుణములలో నొకటి, 2.కలయిక.

ఉపగుహనము - 1.కౌగిలింత, 2.చాచుట.
ఉపగూఢము - 1.కౌగిలింపబడినది, 2.దాచబడినది, 3.పట్టుకొనబడినది.

పరిరంభము - కవుగిలింత.
కవుగిఁలి - 1.ఆలింగనము, 2.భుజాంతరము, రూ.కౌగిలి, సం.కోలః.
హేళి - 1.సూర్యుడు, 2.ఆలింగనము(ఆలింగనము – కౌగిలింత).

సప్పపుఁజుక్క - ఆశ్లేష (సప్పము - సర్పము, సర్పః).

సరీసృపములు - (జం.) చల్లని నెత్తురు చర్మముపై పెంకువలె నుండు గట్టి నిర్మాణములు, ఊపిరితిత్తులు, రెండు బృహద్ధమన చాపములుగల పృష్ట వంశిక జంతువులు (Reptilia), ఉదా.బల్లి, తొండ, మొసలి, పాము, తాబేలు, మొ.
సరీసృపము - పాము, ప్రాకుడు జంతువు.
పాము - 1.సర్పము, 2.కష్టము, క్రి.రుద్దు.
సర్పము - పాము, సప్పము.
సప్పము - సర్పము, సం.సర్పః. 

వాహసము - 1.సర్పము, 2.తూముకాలువ.

కుండలి - 1.పాము, 2.మండలాకార నృత్యము, 3.నెమలి, 4.గొండ్లి, (భౌతి.) 1.తీగచుట్టు, 2.విద్యుత్ప్రవాహనమున కుచితమైన తీగచుట్టు, (Coil), విణ.పోగులు గలవాడు.
పాము - సర్పము, కష్టము, క్రి.రుద్దు.
మండలాకారము - (వృక్ష.) వలయాకారము గలది, పత్ర ఫలకము (Orbicular)
శిఖావళము - నెమలి; నెమిలి(నెమలి) - మయూరము, రూ.నెమ్మిలి.
గొండిలి - 1.కుండలాకార నృత్యము, 2.ఆట, 3.నర్తకి, సం.క్రీడా, రూ.గొండ్లి.

తామసము - 1.ఆలస్యము, 2.పాము, సం.విణ.తమోగుణము కలది.

చక్రధరము - పాము.
పాము - 1.సర్పము, 2.కష్టము, క్రి.రుద్దు.
వాహసము - 1.సర్పము, 2.తూము కాలువ.
సర్పము - పాము, సప్పము.
సప్పము - సర్పము, సం.సర్పః.
సప్పపుఁజుక్క - ఆశ్లేష.

సీదరము1 - దారిద్ర్యము.
దారిద్ర్యము - బీదతనము, లేమి.
బీద - దరిద్రుడు(దరిద్రుఁడు - బీదవాడు), రూ.పేద, సం.భీతః.
లేమి - దారిద్ర్యము, లేమిడి(లేవడి - లేమిడి), ఉండమి.

అనర్థము - 1.వ్యర్థమైనది, 2.అర్థములేనిది, 3.పేద, వి.1.కీడు, 3.ప్రయోజనములేమి, 3.పేదరికము, 4.అర్థములేకుండుట.

సీదరము2 - 1.పాము, 2.పాము కుబుసము, సం.శ్రీధరః.
శ్రీధరుఁడు - విష్ణువు.
విష్ణువు - విశ్వమంతట వ్యాపించి యుండువాడు, వెన్నుడు.
వెన్నుఁడు - విష్ణువు, సం.విషు.

మాతానిందతి నాభిన దతిపితాభ్రాతాన సంభాషతే|
భృత్యుఃకుప్యతి నానుగచ్ఛతిసుతః కాంతాపినాలింగతే
అర్థప్రార్థవ శంకయానకురుతే నలాపమాత్రంసుహృ|
విత్తస్మాదర్థపార్జయ శ్రుణుసఖ్యేహ్యర్థేన సర్వేవశాః||
తా. దరిద్రుని తల్లి నిందించును, తండ్రి సంతసింపడు, అన్నదమ్ములు (భ్రాత - తోడ బుట్టినవాడు)మాటలాడరు, పనివాఁడు(భృత్యుఁడు - సేవకుడు, పనివాడు.)కోపగించు కొనును, కొడుకు(సుతుఁడు - కొడుకు) వెంటరాడు, ఆలు(కాంత - కోరతగిన స్త్రీ, స్త్రీ.) గౌగలించుకొనదు, తన్ను ద్రవ్యమడుగునను శంకచేత స్నేహితుఁడు(సుహృదుఁడు - మిత్రుడు) తుదకు పలుకరింపనొల్లఁడు. ధనమువలన నందరును స్వాధీను లగుదురు. కావున ధనమే (యా)ఆర్జింపవలెను. - నీతిశాస్త్రము 

ఉరగము - 1.పాము, వ్యు.రొమ్ముతో ప్రాకునది 2.ఆశ్లేషా నక్షత్రము. ఉరసా గచ్చతీత్యురగః గమ్ ఌ గతౌ - ఉరస్సుచేత సంచరించునది.

ఉరగ శయాన - శేషునిపై శయనించువాడు, శ్రీ మహావిష్ణువు.
ఉరము - వృక్షస్థలము/రొమ్ము. ఉరము నందు లక్ష్మి వున్నవాడు హరి.
శ్రీవత్సలాంచనః శ్రీవత్సోనామ వక్షఃస్థలే మహాపురుష లక్షణో రోమావర్త విశేషః సఏవ లాఞ్చనం యస్యసః - వక్షః స్థలమందు మహాపురుష లక్షణమైన శ్రీవత్స మనెడు మచ్చ గుఱుతుగాఁ గల వాఁడు. - విష్ణువు   

అనివర్తీ నివృత్తాత్మా సంక్షేప్తా క్షేమకృచ్ఛివః|
శ్రీవత్సవక్షాః శ్రీవాసః శ్రీపతిః శ్రీమతాం వరః||  

ౙరుగు - 1.రొమ్ముతో ప్రాకు, జారుకా(ఉరస్సు చేత సంచరించునది), 2.జీవనము నడుచు(ౙరుగు బాటు)3.కడుచు 4.పోవు రూ.జరుగు.
ౙరుగుఁబాటు - జీవనము, రూ.జరుగుబడి, జరుగుడు.
నిర్వాహము - 1.శక్తి, 2.జరుగుబాటు.
ౘను - 1.పోవు, 2.చెల్లు, 3.తగు, 4.కడచు.
కుడుచు - 1.అనుభవించు, 2.తిను, 3.త్రాగు.
పోవు - 1.వెళ్ళు, 2.నశించు, 3.యత్నించు, 4.కలయు.
తగు - అర్హతమగు, రూ.తవు.
తవు - తగు యొక్క రూపాంతరము.

జరుగుబాటుంటే రోగమంత సుఖం లేదన్నాట్ట! జరుగుతే జయభేరి, లేకపోతే రణభేరి. 

మనువు - 1.జీవనము 2.వర్తనము 3.మగడు 4.కాపురము 5.పెండ్లి.
జీవనము - 1.బ్రతుకు తెరువు(జీవిక) 2.నీళ్ళు(నీరు).
వర్తనము - 1.నడవడి, ప్రవర్తన, నడత (Behavior) 2.జీవనము.
మగడు - 1.పురుషుడు, 2.భర్త, 3.రాజు, 4.శూరుడు.
పురుషుఁడు - 1.మనుష్యుడు, 2.పరమాత్మ. పురుషో హి ప్రజాపతిః. మానిసి - 1.మనుష్యుడు, 2.పురుషుడు, 3.స్త్రీ, 4.భటుడు.

పురుషా వాత్మ మానవౌ : పురుష శబ్దము జీవునికిని, మనుష్యునికిని పేరు. పిపర్తీతి పురుషః పౄ పాలన పూరణయోః - పాలించువాడు. శరీరంలో దక్షిణ భాగం పురుషుడు.

ఏడుగడ - 1.గురువు, 2.తల్లి, 3.తండ్రి, 4.పురుషుడు, 5.విద్య, 6.దైవము, 7.దాత అని ఏడు విధములైన రక్షణము రూ.ఏడ్గడ (ఏడు + కడ).

కాపురము - 1.నివాసము, 2.సంసారము.
కాపు - 1.గృహస్థుడు 2.పంటపెట్టువాడు 3.శూద్రుడు 4.కాపురము.
ఇంటికాపు - గృహస్థుడు. ఇలుదొర - గృహస్థు.
నివాసము - ఇల్లు, రూ.నివసనము, వాసము.
ఇలు - గృహము, రూ.ఇల్లు.
వాసము - 1.వస్త్రము 2.ఇల్లు (ఆవాసము), వి.వెదురు.
వస్త్రము - బట్ట, వలువ(సన్న వస్త్రము, బట్ట).
సంసారము - 1.ఆలుబిడ్డలతోడి వునికి, 2.ప్రపంచము.
ప్రపంచము - 1.లోకము, 2.సంసారము, 3.విరివి.
లోకము - 1.చరాచరము, 2.జనము, 3.కుటుంబము.
విరివి - విస్తృతి, విణ.విస్తృతము, వెడల్పైనది. 

పెండ్లి - వివాహము. వివాహము - పెండ్లి, (బ్రాహ్మము, దైవము, ఆర్షము, ప్రాజాపత్యము, అసురము, గాంధర్వము, రాక్షసము, పైశాచము అని వివాహములు అష్ట విధములు.    

ఋతా మృతాభ్యాంజివేత్తు మృతేన ప్రమృతేసదా|
సత్యావృతాభ్యా మపిచం నశ్యవృత్యాకదాచన||
ఋణ ముఞ్ఛశీలం జ్ఞేయమమృతంస్యాదయాచితం|
మృతంతుయాచితంభై క్షంప్రమృతం కర్షణం స్మృతం||
సత్యానృతంతు వాణిజ్యం తేన సేవాపి జీవ్యతే|
అస్వవృత్తిర్న చాధ్యాసే త్తస్మాతాం పరివర్జయేత్||
తా. ఇండ్లయందు కోళ్ల మొదటఁబడిన గింజల నేరుకతి జీవించుట ఉంఛము, ముళ్ళలోని యెన్నుల దెచ్చుకొని జీవించుట శీలము, ఈ రెండును ఋణమనంబడును. అమృతమనగా యాచింపక యదృచ్ఛా లబ్దమైన ద్రవ్యముచేత జీవించుట, ప్రమృతమనఁగా కృషి, సత్యావృత మనగా వర్తకం, అస్వవృత్తియనఁగా కొలువుగొలుచుట, ఇందు బ్రాహ్మణునికి వెనుక చెప్పబడిన యొక్కొక్క వృత్తికంటె ముందు చెప్పఁబడిన యొక్కొక్క వృత్తి శ్రేష్ఠమయినది, కావున ఉంఛవృత్తి మొదలు వాణిజ్యము వరకుఁ జెప్పబడిన వృత్తులచే జీవించవచ్చును. కాని బ్రాహ్మణుం డన్యవృత్తిచేత నొకప్పుడును జీవింపరాదు. - నీతిశాస్త్రము

జీవనము - 1.బ్రతుకు తెరువు, 2.నీళ్ళు.
నీరు - 1.నీరము, జలము 2.మూత్రము, ఊరినె సం.నీరమ్.
జలము - 1.నీరు 2.జడము 3.ఎఱ్ఱతామర.
జడము - నీళ్ళు, రూ.జలము విణ.తెలివిలేనిది.   

నారము - 1.నరసమూహము 2.నీళ్ళు(నీరు). 
నర -వెండ్రుకలయందు గలుగు తెలుపు, తెల్లబారిన వెండ్రుక, రూ.నరవు.
సమూహము - గుంపు, (గణి.) రాసుల సమూహము. (Group)అంబువు - నీరు, (జ్యోతి.) లగ్నమునకు నాలుగవ స్థానము, (ఛం.) ఒక రకపు వృత్తము.

ముకుందము - 1.ఎఱ్ఱదామర, 2.నిధి, 3.ఒకానొకమణి.
ముకుందుఁడు - విష్ణువు, వ్యు.మోక్షము నిచ్చువాడు.

జలములు వలన తృప్తి కలుగ జేస్తుంది. సమస్త జీవులకు నీరే ముఖ్యాధారం(ఆధారం). పరుగెత్తి పాలుద్రాగుటకన్న నిలబడి నీరుత్రాగుట మేలు(నీళ్ళు దొరికితే). నీటి ద్వారా శరీరం శుద్ధమవుతుంది. నీరు దానము చేయువాడు మంచి రూపమును పొందును.

స్వభావత : చల్లదనము కల నీరు నిప్పుచే కానీ, ఎండకి కాని వెడెక్కినా, వాటి నుంచి వేరైన కొంతసేపటికి మళ్ళీ పూర్వస్థితికి వస్తుంది.

కృత్స్నము - 1.జలము, 2.కడుపు, విణ.సర్వము.
కడుపు - ఉదరము, పొట్ట. పొట్ట పైరుకు పుట్టెడు నీరు.
పొట్ట - 1.కడుపు, 2.పరిపొట్ట.
జఠరము - కడుపు, విణ. 1.ముదిసినది 2.కఠినమైనది.

కుక్షి - కుడుపు, జఠరము.
కుక్షింభరి - తనకడుపు మాత్రము నింపుకొనువాడు, ఉదరంభరి.
ఉదరంభరి - తనపొట్టను మాత్రమే పోషించుకొనువాడు.

బొజ్జ - కడుపు.
బొజ్జదేవర - వినాయకుడు.
పిచండము - కడుపు.
పిచండిలుఁడు - పెద్ద బొజ్జ కలవాడు.

కడుపుమంట - ఈర్ష్య, అసూయ, ఓర్వలేనితనము.
కడుపూద - ఈసు, కడుపుబ్బరించెడు పశురోగము.

గ్రహణి - 1.ఒక విధమైన రోగము, జఠరాగ్నికి అధిస్ఠానమగు నాడి, (ఇది చెడి పోయినచో గ్రహిణీరోగము కలుగును).
Dysentery – disorder of the bowels, గ్రహణి, అతిసారము.
విరేచనముల వ్యాధి - (గృహ.) అతిసారము (Diarrhoea).

ఉదరము - 1.కడుపు (వ్యు.) ఆహారముచే నింపబడునది, 2.నడుము, 3.యుద్ధము, 4.మధ్యభాగము, 5.(జం.) మొండెములో రొమ్మునకు దిగువగా నుండు భాగము (Abdomen).
నడుము - 1.కౌను, 2.మధ్యభాగము, రూ.నడ్ము.
యుద్ధము - 1.కయ్యము, 2.పోరు. పోరు నష్టము పొందు లాభము.
మధ్యభాగము -  

నీరుపుట్టువు - 1.తామర, 2.శంఖము, 3.కౌస్తుభము(నీటియిక్క).
తామర - తామరసము, పద్మము, రూ.తమ్మి, వి.చర్మరోగము, (Ring worm). (ఇది చర్మమును శుభ్రముగా నుంచని యెడల ఏర్పడు అంటువ్యాధి.)   
తామరచెలి - సూర్యుడు, పద్మమిత్రుడు. తామరతూపరి - మదనుడు.

శంఖము - 1.గుల్ల, 2.నొసటి యెముక, 3.ఒకనిధి.
గుల్ల - 1.నత్తగుల్ల, 2.బొబ్బ, విణ.1.అల్పము, 2.బోలు, (గుల్ల కడియము), సం.క్షుల్లః.
శంఖనఖము - నత్తగుల్ల.
ఆలిచిప్ప - ముత్తెపు చిప్పవంటి ఒకరకపు గుల్ల, నత్తగుల్ల.
నత్త - గుల్ల యందుండు పురుగు.
బొబ్బ - 1.పొక్కు, 2.సింహనాదము.
బోలు - లోపల నేమియు లేనిది, గుల్ల, డొల్ల.  

శఙ్ఖో నిధౌ లలాటాస్థ్ని కమ్బౌన స్త్రీ -
శంఖ శబ్దము నిధి విశేషమునకును, నొసటి యెముకకును, శంఖము నకును పేరు.
శమయతి దుఃఖమితి శంఖః శము ఉపశమమే. - దుఁఖమును శమింపఁ జేయునది.

శంఖపాణి - విష్ణువు, వ్యు.శంఖము చేతియందు ధరించువాడు. 

గుల్లకాఁడు - ఏమియు లేనివాడు, వ్యర్థుడు.
గుల్ల పడు - అవమానపడు, భంగపడు.
అవమానము - అగౌరవము, తిరస్కారము, అనాదరము.

భంగము - 1.చెరుపు, 2.అవమానము, 3.అల, 4.రోగము, వ్యాధి. అవమానము చేయబడిన సందర్భములలో, అవమానితునకు అవమానించినవానిపై శ్రద్ధ ఆదరము సన్నగిల్లును.

తరఁగ - తరంగము, అల, సం.తరంగః.
తరంగము - 1.అల, తరగ, 2.ఒక తరీతిగేయము, సం.వి.(భౌతి.) ఏదైన వస్తువు వేగముగా చలించుటచే గాలిలో సంపీడనము, విరశీకరణము. ఒకదాని వెంబడి ఒకటి సంభవించుటచే ఏర్పడిన చలనము (Wave). అల - తరంగము, విణ.1.ప్రసిద్ధిని తెలుపును, ఉదా. అలవైకుంఠపురంబు లో, 2.నిర్దేశమును తెలుపును, ఉదా.చోరుడల చంద్రుడు.

కౌస్తుభము - విష్ణువక్షస్థలము నందలి మణి, వ్యు.కుస్తుభ- సముద్ర మందు పుట్టినది. 
దేవమణి - 1.కౌస్తుభము, 2.గుఱ్ఱము మెడ మీది సుడి.
కౌస్తుభవక్షుడు - విష్ణువు (వక్షస్తలే కౌస్తుభం).

ఊరక వచ్చుఁ బాటుపడకుండిననైన ఫలం బదృష్టమే
పారగఁగల్గువానికిఁ, బ్రయాసము నొందిన దేవదానవుల్
వారలటుండగా నడుమ వచ్చిన శౌరికి గల్గెగదె శృం
గారపుఁ బ్రోవులక్ష్మియును గౌస్తుభరత్నము రెండు, భాస్కరా.
తా. సురాసురలు అమృతమునకై మందరపర్వతమును కవ్వముగాను, వాసుకి యను సర్పరాజును కవ్వపు త్రాడుగాను ఉపయోగించి పాలకడలిని మధింపగా, అందు లక్ష్మియు, కౌస్తుభరత్నమును, కల్పవృక్షమును, కామధేనువును పుట్టెను. ప్రయాసపడి వారు సంపాదించిన వానిలో "లక్ష్మియు, కౌస్తుభరత్నము" అను నీ రెండును ప్రయాసపడకుండనే విష్ణువునకు లభించెను. అదృష్టవంతున కభివృద్ధి కలుగబోవునెడల నతడే ప్రయాసమును బడకుండగనే అతనికి భాగ్యము కల్గును.   

నారాయణుఁడు - 1.విష్ణువు, 2.సూర్యుడు, 3.చంద్రుడు, 4.శివుడు, 5.అగ్ని, 6.బ్రహ్మ, వ్యు. సముద్రము(జడధి - సముద్రము)లేక జన సమూహము(జనత -జనసమూహము)స్థానముగా గలవాడు.

నారాయణః నరన్యేదంనారం అవతారేషు నారం వపురయత ఇతి నారాయణః - నరసంబంధమైన శరీరము నారము. అవతారములయందు నర శరీరమును బొందినవాడు.
అయగతౌ. నారా ఆపః అయనం స్థానం యస్యసః - నారమనగా జలము అది స్థానముగా గలవాడు.
నరసమూహో నారం తస్యయనమితి వా, తదయ నమన్యేతివా - నర సమూహమునకు స్థానమయినవాడు. లేక నర సమూహము నివాసముగా గలవాడు.
రాశ్శబాః అయంతే నిర్గచ్ఛంతే యస్మా త్సనారాయణః. రాయణాదన్యః అరాయణః అరాయణోనభవతీతి నారాయణః - శబ్దగమ్య ఇత్యర్థః - ఎవనివలన శబ్దములు బయలు వెడలుచున్నవో అతడు రాయణుడు. రాయణుడు గానివాడు అరాయణుడు. అరాయణుడు గానివాడు నారాయణుడు. అనగా శబ్దగమ్యుడనుట. రైశబ్దే.     

మునులలో నారాయణుడను!(నారాయణం తను త్యాగే) – గీత

నారాయణి - 1.లక్ష్మి, 2.పార్వతి.
నారాయణాజ్జాతా నారాయణీ - నారాయణుని వలనఁ బుట్టినది. సుపార్శ్వము నందు దేవీస్థానం నారాయణి. నారాయణీ మహాదేవీ సర్వతత్త్వప్రవర్తినీ.

నారాయణీ నాదరూపా నామరూప వివర్జితా|
హ్రీంకారీ హ్రీమతీ హృద్యా హేయోపాదేయ వర్జితా. - 70శ్లో   

వత్సము - 1.ఏడాదిలోపు దూడ, 2.రొమ్ము.
పెయ్య - వత్స, ఆడుదూడ, రూ.పేయ.
పేయము - 1.నీళ్ళు, 2.పాలు, విణ.త్రావదగినది. 
ఆఁబడ్డ - (ఆవు+పడ్డ) పాలు విడిచిన ఆవుపెయ్య.
తఱపి - 1.పెయ్య, 2.తారుణ్యము.
తారుణ్యము - జవ్వనము. తరుణిమ - యౌవనము, రూ.తారుణ్యము.
ౙవ్వనము - యౌవనము, పదునారేండ్లకుపై ప్రాయము, సం.యౌవనమ్.
యౌవనము - పదియాఱు మొదలు ఏఁబది (16-50) సంవత్సరముల వఱకు గల ప్రాయము, రూ.జవ్వనము.  
తరుణి - యువతి, స్త్రీ, రూ.తలుని.
యౌవతము - యువతీ సమూహము.

వయసు - ప్రాయము, యౌవనము.
ఈడు1 - 1.వయస్సు, 2.యౌవనము, విన.1.అనురూపమైన వయస్సు గలది, 2.సామ్యము, 3.తాకట్టు, విణ.సమానము, తగినది శక్యము.
ఈడు2 - క్రి.1.పాలు పిదుకు, 2.ముందు నకుబోవు, 3.వెనుకబడు.
ఈడుపు - 1.లాగుట, 2.జాగు, విలంబము.
ఈడుముంత - పాలు పిదుకు పాత్రము. 

వత్సౌ తర్ణకవర్షౌ ద్వౌ :
వత్సశబ్దము దూడకును, సంవత్సరమునకును పేరు. వసతి, వసత్య స్మిన్నితి చ వత్సః. వస నివాసే. - ఉండునది. గనుక, దీనియందన్నియు నుండును గనుకను వత్సము.

ఆవు తన వత్సాన్ని ప్రేమగా ఒళ్ళంతా నాకుతూ ఉండటం వల్ల వత్సలత లేక వాత్సల్యం(వత్సలం - పుత్రాదిస్నేహ రూపము) అనే పేరు వచ్చింది.

నలంఘయే ద్వత్సతంత్రీం నప్రధా వేచ్చ వర్షతి|
నచోదకే నిరీక్షేత స్వం రూప మితినిర్ణయం||
తా. దూడను గట్టిన త్రాడును(గుదిత్రాడు - దూడకాలికి గట్టుత్రాడు, బంధము.)దాఁటకూడదు, వానయందు పరుగెత్తరాదు, (ఉదకము - నీరు, (వ్యు.) తడుపునది, రూ.ఉదము.)నీటియందు తననీడను జూడరాదు. – నీతిశాస్త్రము

స్వాపనః స్వవశో వ్యాపీ నైకాత్మా నైకకర్మకృత్|
వత్సరో వత్సలో వత్సీ రత్నగర్భో ధనేశ్వరః||

ఉరము - వృక్షము, రూ.ఉరస్సు, వికృ.రొమ్ము.
వృక్షము - చెట్టు, సం. (వృక్షః) చాల ఎత్తుగా, లావైన కాండము, ఎక్కువ దారువుతో దృఢమైన శాఖలుగల మొక్క (Tree).
చెట్టూఁగట్టు - క్రి. చెట్టుగా నేర్పడు (అవయవ సౌష్ఠవ మేర్పడుట).
ఉరస్సు - పక్షము.
పక్షము - 1.నెలయందు బదునైదు 15 దినములు (శుక్ల కృష్ణ పక్షములు), 2.రెక్క.
చెట్టువ - 1.రెక్క, రూ.చట్టువ. ౘట్టుప - రెక్క, రూ.చెట్టుప.
రెక్క - రెక్క, పక్షివిరక. పక్షి - (పక్షములు గలది) పులుగు.
పక్షాంతము - 1.పున్నమ, 2.అమవస.
పక్షచరుఁడు - 1.చంద్రుడు Moon, 2.సేవకుడు.

ఉరోజము- స్తనము, వ్యు.ఉరము నందు జనించినది.
స్తనము - కుచము; కుచము - చన్ను, స్తనము.
ౘను - చన్ను, సం.స్తనః.
ౘనుఁగప్పు - రవిక(రైక - రవిక), రూ.చన్నుగప్పు. 
ౘనుకట్టు - 1.రవిక, 2.స్తనప్రదేశము.    

ఉరో వత్సం చ వక్షశ్చ :
స్త్యైర్య మృచ్ఛత్యురః స. న. ఋ గతౌ. - స్థైర్యమును బొందునది.
వ్స్యతే వస్తేణ వత్సం. వస - ఆచ్ఛాదనే వస్త్రేముచేఁ గప్పబడునది.
నక్షతే సురతాదౌ వక్షః స. న. వక్ష సంఘతే - సురతాదులయందుఁ గొట్టఁబడునది. ఈ మూడు ఱొమ్ము పేర్లు.

వక్షము - రొమ్ము.
వక్షోరుహము - స్తనము.
రొమ్ము - పక్షము, రూ.ఱొమ్ము. సం.ఉరస్.
ఱొమ్ము - వక్షము, సం.ఉరస్.

బస్ట్ -(గృహ.) (Bust) ఊర్థ్వభాగము, స్త్రీలకు నడుమునకు పైభాగము, రొమ్ము.  

పాలిండ్లు - (బహు.) స్తనములు, పాలకు ఇండ్లు వంటివి. పుడుతూనే పాలకేడ్చి…..బిడ్డ ఆకలితో బిగ్గరగా ఏడుస్తుంది. తల్లి ప్రేమతో బిడ్డకు చన్నిస్తుంది. 

స్తన్యము - చనుపాలు.
స్తనంధము - పాలుత్రాగు ఆడుబిడ్డ.
స్తసంధయుఁడు - పాలుత్రాగు మగబిడ్డ.  

బర్పింగ్ - (గృహ.) (burping) చంటి బిడ్డకు పాలుపట్టిన తర్వాత భుజము మీద వేసుకొని వీపుపై నెమ్మదిగా తట్టుట. (ఇట్లు చేయుట వలన పాలలో నున్న గాలి బుడకలు బయటికి వచ్చును).  

స్తనదూరీకరణము - (గృహ.) తల్లి పాలు మాన్పించుట, సంవత్సరము దాటిన తరువాత శిశువును తల్లిపాలు మరపించి యితర ఆహారముపై ఆధరాపడునట్లు అలవాటు చేయుట (Weaning).     

బోరప్రాఁకుడు - పాము.
బోర - 1.రొమ్ము, 2.పెద్దరెక్కతలుపు.

బోరగిల్లు - క్రి.రొమ్ము భూమి నాను.
అక్షకాస్తి - (జం.) బోర యెముక  (Clavicle). 

పయోధరము - 1.స్తనము 2.మేఘము.
పయోధి - సముద్రము.

రొమ్ము పడుసెము - (గృహ. వైద్య) గుండె జలుబు. (Bronchitis)
ౙలుబు - శైత్యము, సం.జలమ్, శైత్యమ్.
రొంప - పడిసెము; పీనసము - పడిసెము; ప్రతిశ్యాయము - పడిసెము, రూ.ప్రతిశ్య. పడిశెము పది రోగాల పెట్టు.
విషపడిశెము - (గృహ.) శ్వాసనాళమునకు సంబంధించిన అంటు జ్వరములు, జలుబులు (Influenza).
పీనజ్విరము - జలుబు పడిశముతో వచ్చు జ్వరము. (ఇది ఒక రకపు ఎలర్జీ వలన కలుగు జ్వరము). (Hay fever).
అక్కు- 1.ఱొమ్ము 2.గుండె. అక్కున చేర్చుకొనుట, అంటే దగ్గరకు తీసుకొనుట.

గుండె - గుండియ.
గుండియ - హృదయము, రూ.గుండె.
హృదయము - మనస్సు, గుండె, రొమ్ము రూ.హృది ప్రాణః (జం.)గుండెకాయ, గుండె(Heart). హృదయం లలితాదేవి.

హృది ప్రాణః - ప్రాణము హృదయము నందుండి గర్భమునం (దన్నా) అన్నాదులఁ బ్రవేశింపఁజేయుచుండును.

డెందము - హృదయము.
హృదయ స్పందనము - (గృహ.) గుండె కొట్టుకొనుట (Heart beat).

దిగులు - 1.గుండెయదురు, 2.అధైర్యము.
దిగ్గురను - గుండెగభీలుమను, భయపడు.

హృదయం హృత్ :  
హ్రియత ఇతి హృదయం హృచ్చ. ద. స. హృఞ్ హరణే. – హరింప బడునది.
హృదయములో పద్మాకారమై యుండు మాంస విశేషము పేర్లు. గుండెకాయ, ఇదే హృదయకమలమందురు, వృక్కాదులు, గుండెకాయ వేళ్ళని కొందరు.

పద్మకోశ ప్రతీకాశగ్ం హృదయం చాప్యదో ముఖం,
అధో నిష్ట్యా వితస్త్వాంతే నాభ్యా ముపరి తిష్టతి|
తా. మన శరీరంలోని గొంతుకు దిగువ, నాభికి పైనగల ప్రదేశంలో పన్నెండు అంగుళాలు ఎడంగా హృదయకమలం ఉంది. అది విష్ణువు నివాస స్థానమని వేదం స్పస్టం చేస్తోంది.

హృదయాళువు - మంచిమనస్సు కలవాడు.
సహృదయుఁడు - మంచిమనస్సు గలవాడు.

హృషీకము - ఇంద్రియము.
హృషీకేశుఁడు - విష్ణువు.

హృదయాళు స్సుహృదయః :
ప్రకృష్టం హృదయ మస్య హృదయాళుః - శ్రేష్ఠమైన హృదయము గలవాడు.
శోభనం హృదయమస్య సుహృదయః - మంచి హృదయము గలవాఁడు. ఈ రెండు మంచిమనస్సు గలవాని పేర్లు.

ప్రాణము - 1.గాలి, 2.హృదయమందలి గాలి, ఉసురు.
ఉసురు - తాపమునందగు నిశ్వాసధ్వన్యను కరణము, రూ.ఉస్సురు.
ఉస్సురు - ఉసురు. Air in the Heart. 
ఉసుఱు - 1.ప్రాణము, ఆయువు, 2.ప్రాణక్షోభము వలని దుష్ఫలము. Air, wind, breath, life, vitality, the living soul.
ఆయువు - జీవితకాలము, ఆయుస్సు. జీవితకాలము - ఆయువు. మర్మము - జీవస్థానము, ఆయుస్సు.

ఆయు ర్జీవిత కాలః -
ఏతీత్యాయుః స. న. ఇణ్. గతౌ. - పోవునది.
జీవితస్య కాలః జీవితకాలః - బ్రతికి యుండుకాలము. ఈ రెండు ఆయుస్సు పేర్లు.

గాలిని బంధించిన మొనగాడులేడు! గాలిని బంధించి హసించి దాచిన పని లేదు……

జీవితము - 1.ప్రాణము, 2.జీవము.
జీవము - ప్రాణము.  

ఆయము 1 - 1.జీవస్థానము, ఆయువుపట్టు, 2,మర్మము, సం.ఆయుః.
ఆయము2 - 1.రాక, 2.లాభము, 3.రాబడి, 4.పన్ను.
రాక - 1.సంపూర్ణకళలు గల చంద్రునితో గూడినపున్నమ, 2.ఒకయేఱు, వి.ఆగమనము.
లబ్ధి - లాభము; లాభము -  (అర్థ.) పరిశ్రమలవలన కాని వ్యాపారము వలన కాని ఖర్చులుపోను మిగిలిన నికరపు ఆదాయము. విక్రయించుటకు కావలసిన అన్ని వ్యయములుపోగ మిగిలిన సొమ్ము, సం.వి. క్రయ విక్రయములందు వచ్చు హెచ్చు ధనము అధికముగా పొందబడినది.      
ఆగమము - 1.వచ్చుట, రాక, 2.ప్రాప్తి, 3.రాబడి(రాబడి-ఆదాయము), 4.శాస్త్రము, 5.వేదము, 6.(వ్యాక.) అధికముగా వచ్చెడి వర్ణము, 7.జనప్రవాదము.
ఆయతి1 - 1.రాబడి(రస్మి - (వ్యావ.) రాబడి.), 2.నిడుపు, 3.రాగల కాలము, 4.కోశ దండముల వలన రాజునకు గలుగుశక్తి, ప్రభావము, 5.ఫలము గలుగు సమయము, 6.ప్రాపణము, 7.కూడిక, 8.పని, 9.సంయమము.
ఆయతి2 - జ్యేష్థాది మాసచతుష్ఠయము, కందాయము.
కందాయము - సంవత్సరమున మూడవ భాగము, జ్యేష్ఠాది మాస చతుష్టయము.
ఆదాయము1 - 1.గ్రహించుట, 2.లాభము, లబ్ధద్రవ్యము, రాబడి.
ఆదాయము2 - (అర్థ.) ఆస్తి వలనగాని, కృషివలనగాని మానవుడు ఆర్జించు సంపాదన.
ఆదాయపుపన్ను - (అర్థ.) వ్యక్తి యొక్క ఆదాయమునుబట్టి ప్రభుత్వమునకు చెల్లింపవలసిన పన్ను, రాబడిపై పన్ను, (ఇది వ్యక్తులు, వ్యాపార సంస్థలు చెల్లింప వలసి యున్నది. ఇది సంవత్సరాది కాదాయముపై విధింపబడును. దీనిని మన దేశములో కేంద్రప్రభుత్వము వసూలు చేయుచున్నది, (Income-tax).
పన్ను మదింపు - మొత్తము రాబడినిబట్టి పన్ను విధించుట.     

ఆయుర్విత్తం గృహచ్ఛిద్రం మంత్రౌషధి సమాగమా|
దానమానావమానాశ్చ నవగోప్యాః మనీషిభిః||
తా. ఆయుస్సు, ద్రవ్యము, ఇంటిగుట్టు, మంత్రము, ఔషధము, సంగమము, దానము, మానము, అవమానము, ఈ తొమ్మిదియును బుద్ధిమంతు లగువారిచేఁ బరులకు దెలియనీయక దాఁచఁదగినవి. - నీతిశాస్త్రము. 

ఆశ్లేష - ఇది ఆదిశేషుని జన్మ నక్షత్రం. 
ఆదిశేషుడు - సర్పరాజు. ఆదిశేషుడు పడగలు విప్పి పసిబాలుడైన శ్రీకృష్ణునికి గొడుగుగా పట్టినవాడు.
వాసుకి - 1.సర్పరాజు, 2.మృగపక్షి ధ్వని.

లక్ష్మణుఁడు, శత్రుఘ్నుఁడు ఆశ్లేష నక్షత్రములో జన్మించారు.
లక్కుమనుఁడు - లక్ష్మణుడు, సం. లక్ష్మణః.
ఊర్మిళ - 1.లక్ష్మణుని భార్య, జనక మహారాజు కూతురు, 2.పెనిమిటి నెడబాసిన స్త్రీ. 

త్రేతాయుగంలో ఆదిశేషుడు లక్ష్మణుఁడుగా జన్మించి, శ్రీరాముడుగా అవతరించిన విష్ణుమూర్తిని సేవించాడు. ద్వాపరయుగములో విష్ణువు, శ్రీకృష్ణుడిగా జన్మించి అన్న బలరాముడుగా అవతరించిన ఆదిశేషుడిని సేవించాడు. 

ఏకకుండలుఁడు - 1.బలరాముడు, 2.కుబేరుడు, 3.ఆదిశేషుడు.
బలుఁడు - బలరాముడు, విణ.బలము గలవాడు.
కుబేరుఁడు - ఉత్తరదిక్పాలకుడు, ధనదుడు, రావణుని అన్న.

వైకుణ్ఠః పురుషః ప్రాణఁ ప్రాణదః ప్రణవః పృథుః|
హిరణ్యగర్భ శ్శత్రుఘ్నో వ్యాప్తో వాయు రధోక్షజః||

ద్విజరాజు - 1.చంద్రుడు, 2.గరుడుడు, 3.శేషుడు, 4.ఉత్తమ ద్విజుడు. ద్విజానాం బ్రాహ్మణానాం రాజా ద్విజరాజః - పుడమి వేల్పుల ఱేఁడు.
ద్విజుఁడు - 1.బ్రాహ్మణుడు, 2.క్షత్రియుడు, 3.వైశ్యుడు, వ్యు.జన్మించిన పిదప ఉపనయనముచే రెండవ పుట్టుక గొన్నవాడు, రూ.ద్విజన్ముఁడు. 

కద్రువ తన కుమారులైన శేషుడు, వాసుకి, తక్షక, కర్కోటకాదులతో గుర్రం తోక నల్లగా ఉండేట్టు వ్రేలాడాలని కోరింది. తల్లి అక్రమానికి శేషుడు మొదలైనవారు సహాయం చెయ్యలేమన్నారు. శేషుడు తపస్సుకి వెళ్ళి బ్రహ్మ వరంతో శ్రీమహావిష్ణువు పానుపుయై భూభారాన్ని వహించాడు.

శేషుఁడు - వేయిపడగలు గల సర్పరాజు.
శేషాహి - విష్ణువు యొక్క పానుపు, వేయిపడగలు గల పాము. 
అహిపతి - శేషుడు.

శేషో అనన్తో :
శేతే హరిరస్మిన్నితి శేషః శీజ్ స్వప్నే - హరి యతనిమీఁద శయనించును.
కల్పంతే పి శిష్యత ఇతివా శేషః - కల్పాంతమునందును మిగిలియుండు వాఁడు.
న విద్యతే అంతో నాశో యస్య సః అనంతః - నాశము లేనివాడు. ఈ మూడు నాగులకు రాజైన ఆదిశేషుని పేర్లు.

కాశ్యాం నవీణరుద్రాణాం భూషాయై భోగిమండలే
ఆశేషే నిర్గ తే శేష శ్శేషోభూ న్న ఫణీశ్వరః|
తా. కాశికా నగరమందలి క్రొత్తరుద్రుల యలంకార్థమై పాతాళమునందలి సర్పసమూహ మంతయుం గదలిపోవ నాదిశేషుఁడు శేషుఁడే (మిగిలిన వాఁడే) యాయ్యెఁగాని ఫణీశ్వరుడు మాత్రము గాకపోయెను. సర్పము లుండినఁగదా శేషుఁడు ఫణీశ్వరుఁడగుట ? సర్పములన్నియుం బోయినపిమ్మట శేషుఁడు శేషుడు మాత్రముగాక వేనికి రాజగును ? కాఁడనుట.

శేష వాసుకి సంసేవ్యా చపలా వరవర్ణీని,
కారుణ్యాకార సంపత్తిః కీలకృన్మంత్రకీలికా. - 96శ్లో

అనంతుడు - 1.శ్రేష్ఠుడు, 2.విష్ణువు, 3.వాసుకి, విణ.తుదిలేనివాడు.
అనంతశయనుఁడు - విష్ణువు. అనంతుడు శ్రీమహా విష్ణువు యొక్క శయ్య(శయనే పద్మనాభంచ), భూ భారమును దాల్చువాడు.

అనన్తో నవధావపి : అనంత శబ్దము అవధిలేనిదానికి పేరైనపుడు త్రి. అపిశబ్దము వలన శేషునికిని, విష్ణువునకును పేరైనపుడు పు. ఆకాశము నకు పేరైనపుడు న. భూమికి పేరైనపుడు సీ. న విద్యతో అంతో యస్యే త్యనంతః కడలేనిది. "అనంత శ్శేషవిష్ణ్వోస్స్యా దనంతం సురవర్త్మని, అనంతా శారిబా దూర్వా విశాల్యా లాలీషుచ, అనంతా హైమవత్యాం చ గుడూచ్యాం చావనావ"పీతి విశ్వప్రకాశః.

తుష్టి : అనంతుని భార్య. తుష్టిలేని జగాలు నష్టపోతాయి. విశ్వేశ్వరము నందు దేవిస్థానం తుష్టి.

తుష్టి - 1.తృప్తి, 2.సంతోషము. సుఖాల్లో గొప్పది సంతోషం. కొడుకును కౌగిలించుకోవడం వల్ల కలిగే సుఖాన్ని మించిన సుఖం లేదు.

అనన్తరూపో నన్తశ్రీః జితమన్యు ర్భయాపహః|
చతురశ్రో గభీరాత్మా విదిశో వ్యాదిశో దిశః||

పుడమితాలుపు - శేషుడు, వ్యు.భూమిని ధరించినవాడు.
పుడమి - భూమి, సం.పృథివి.
పుడమికానుపు - 1.సీత, 2.చెట్టు.

ధరణీశ్వరుఁడు - 1.రాజు, 2.శేషుడు, 3.విష్ణువు.
ధరణీశ్వరుఁడు - రాజు.
ధరణా - భూమి, రూ.ధారణి.
ధరణినురుఁడు - బ్రాహ్మణుడు.

తడవుల నిడుపడు - శేషుడు, వ్యు. చిరకాలమునుండి యుండు దీర్ఘమైన శరీరము కలవాడు.
తడవు - 1.చేతులతో ప్రాకు, దోగాడు, నిమురు, వెదకు 2.ప్రస్తావించు 3.విచారించు, వి.1.ఆలస్యము 2.చిరకాలము 3.సేపు.
తడవుడు - వెదకుట.

బ్రహ్మను కన్నట్టి పరంధాముడు శ్రీమహావిష్ణువు. ప్రళయకాలములో బ్రహ్మకు ఆధారం పద్మనాభుని నాభి.

నాగ స్తోత్రమ్ :
నమస్త్రే దేవ దేవేశ నమస్త్రే ధరణీధర|
నమస్తే సర్వనాగేంద్ర ఆదిశేష నమో స్తుతే||

తనకు ఫలంబులేదని యెదన్ దలపోయడు కీర్తిగోరు నా
ఘనగుణశాలి లోకహిత కార్యము మిక్కిలి భారమైన మే
లనుగొని పూను శేషుఁడు సహస్రముఖంబుల గాలిఁగ్రోలి
ననిశము మోయఁదేమఱి మహాభారమైన ధరిత్రి, భాస్కరా.
తా. మహా భారముతోఁ గూడిన భూమిని, (విశ్వజనహితమని) ఆదిశేషుఁడు తన వేయి శిరస్సులతో గాలినిపీల్చుచూ మోయుచున్నాడు. అట్లే సజ్జనుఁడును కీర్తినిగోరు వాడు అగునట్టి వాడు స్వార్ధము చింతింపక, లోకములోని జనుల కుపకరించు కార్యము ఎంత కష్టమైనను అది సుఖముగనే భావించి నేరనేర్చు పూనును.

నాగులలో అనంత నామధేయ ఆదిశేషుడను! సర్పములలో వాసుకుని! నేనే. – భగవద్గీత

హరి - 1.విష్ణువు, 2.ఇంద్రుడు(హరిహయుఁడు - ఇంద్రుడు), 3.సూర్యుడు, వెలుగురేడు, 4.చంద్రుడు, 5.యముడు, 6.గుఱ్ఱము, 7.కోతి, 8.పాము, 9.గాలి, 10.కప్ప, 11.చిలుక, 12.బంగారువన్నె.
హరిప్రియ - 1.లక్ష్మి, 2.భూమి, 3.తులసి, 4.ఏకాదశి(హరివాసరము - ఏకాదశి).